MAARİF SALNAMELERİNE GÖRE MAMURATÜLAZİZ VİLAYETİ’NDE EĞİTİM-ÖĞRETİM (1898-1904)

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi Pub Date : 2023-01-07 DOI:10.53718/gttad.1218075

Zeynep ÖZDEM KÖSE

{"title":"MAARİF SALNAMELERİNE GÖRE MAMURATÜLAZİZ VİLAYETİ’NDE EĞİTİM-ÖĞRETİM (1898-1904)","authors":"Zeynep ÖZDEM KÖSE","doi":"10.53718/gttad.1218075","DOIUrl":null,"url":null,"abstract":"Bugünkü Elazığ’ın eski adı olan Mamuratülaziz Osmanlı Devleti’nin önemli vilayetlerinden biridir. Başlangıçta Harput merkezli olan yerleşim 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bugünkü Elazığ şehrinin bulunduğu Agavat mezraası denilen alana doğru kaymıştır. Buraya vali olarak atanan Hacı Ahmet İzzet Paşa zamanında, 1867 yılında mezraanın adı dönemin padişahı Abdülaziz’e ithafen Mamuratülaziz’e çevrilmiştir. Halkın kısaca Elaziz demeye başladığı isim zamanla Elazık ve Elazığ’a dönüşmüştür. 19. yüzyılın ikinci yarısında Mamuratülaziz Vilayeti’ne bağlı üç sancak bulunmaktadır. Bu sancaklar Mamuratülaziz, Malatya ve Dersim’dir. Bu araştırmada 19. yüzyılın sonu ve 20. asrın başına tekabül eden dönemde vilayetin genelindeki eğitim durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada ana kaynak olarak Maarif Salnameleri kullanılmıştır. Bunun yanında 1894-1895’te basılan, Maarif-i Umumiye idaresinde bulunan bütün ibtidai, rüşdiye, idadi, âli, hususî mektepler, yabancı okullar ve kütüphanelerin istatistiğini barından kaynaktan istifade edilmiştir. Aynı zamanda konuyla ilgili araştırma ve inceleme eserlerden de yararlanılmıştır. \nSultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) eğitim sistemi ve kurumlarında önemli gelişmelerin yaşanıp modern okulların tüm Osmanlı coğrafyasına yayıldığı bir dönemdir. İlköğretimden yükseköğretime kadar yenilikler yapılmış, ülkede ciddi bir eğitim birikimi meydana gelmiştir. İlköğretimde sıbyan mekteplerinin yerini yeni usulle eğitim veren ibtidailer alırken ortaöğretimde rüşdiyelerin sayısı artırılmıştır. Kız rüşdiyeleri ve askerî rüşdiyeler de buna dahildir. Yine ortaöğretim düzeyindeki idadiler ülkenin her bölgesinde açılmıştır. Öğretmen ihtiyacını gidermek için taşrada açılan öğretmen okullarının yanı sıra meslekî eğitime verilen öneme binaen vilayetlerin bazılarında ziraat okulları kurulmuştur. Yükseköğretimde ise yeni yüksekokullar açılmış, Mülkiye Mektebi geliştirilmiş ve Darülfünun tekrar kurulmuştur. Dönemin ibtidai, rüşdiye ve idadi derecesinde yaşanan gelişmeler Mamuratülaziz Vilayeti’nde de kendini göstermiştir. \nII. Abdülhamid döneminde eğitimde yaşanan bu kurumsallaşmayla birlikte eğitimin durumunu gözler önüne seren çeşitli yayınların hazırlanması da gerçekleşmiştir. Okul tarihçelerinin hazırlanarak okulların genel durumu ve mezunları hakkındaki kitapların basılması ile 1894-1895’te ilk eğitim istatistiğinin yayınlanması bunlar arasında yer almaktadır. Eğitimle ilgili hazırlanan çalışmaların başında ise Maarif Salnameleri gelmektedir. Muhtevası bakımından oldukça zengin olan bu eserlerden II. Abdülhamid dönemi eğitim sistemiyle ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Başta İstanbul ve bütün Osmanlı vilayetlerindeki ilk, orta, lise ve yükseköğretimi içeren bütün okulların hocaları, talebeleri, yönetimi, dersleri, imtihanları, kuruluş tarihleri gibi bilgiler bunlar arasındadır. Ayrıca dönemin sosyal, kültürel ve eğitim hayatına büyük katkısı olan kütüphane, gazete ve matbaalar hakkında da detaylı malumat bulunmaktadır. Maarif Salnameleri Osmanlı Devleti’nin kültür tarihini incelemek için de son derece önemli kaynaklardır. Bu nedenlerle araştırmada Maarif Salnamelerindeki bilgilerden hareketle, Mamuratülaziz Vilayeti’nde bulunan geleneksel eğitim kurumu olan medreselerle modern eğitim kurumları ibtidai, rüşdiye, idadiler ile gayrimüslim okulları ve yabancı okullar incelenmiştir. Vilayette yer alan kütüphaneler, Vilayet Matbaası ve Mamuratülaziz Gazetesi hakkında da malumat verilmiştir. Araştırmanın Osmanlı dönemi eğitim ve kültür çalışmalarına katkısının olacağı düşünülmektedir.","PeriodicalId":150594,"journal":{"name":"Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi","volume":"61 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0000,"publicationDate":"2023-01-07","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":"0","resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":null,"PeriodicalName":"Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi","FirstCategoryId":"1085","ListUrlMain":"https://doi.org/10.53718/gttad.1218075","RegionNum":0,"RegionCategory":null,"ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":null,"EPubDate":"","PubModel":"","JCR":"","JCRName":"","Score":null,"Total":0}

引用次数: 0

Abstract

Bugünkü Elazığ’ın eski adı olan Mamuratülaziz Osmanlı Devleti’nin önemli vilayetlerinden biridir. Başlangıçta Harput merkezli olan yerleşim 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bugünkü Elazığ şehrinin bulunduğu Agavat mezraası denilen alana doğru kaymıştır. Buraya vali olarak atanan Hacı Ahmet İzzet Paşa zamanında, 1867 yılında mezraanın adı dönemin padişahı Abdülaziz’e ithafen Mamuratülaziz’e çevrilmiştir. Halkın kısaca Elaziz demeye başladığı isim zamanla Elazık ve Elazığ’a dönüşmüştür. 19. yüzyılın ikinci yarısında Mamuratülaziz Vilayeti’ne bağlı üç sancak bulunmaktadır. Bu sancaklar Mamuratülaziz, Malatya ve Dersim’dir. Bu araştırmada 19. yüzyılın sonu ve 20. asrın başına tekabül eden dönemde vilayetin genelindeki eğitim durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada ana kaynak olarak Maarif Salnameleri kullanılmıştır. Bunun yanında 1894-1895’te basılan, Maarif-i Umumiye idaresinde bulunan bütün ibtidai, rüşdiye, idadi, âli, hususî mektepler, yabancı okullar ve kütüphanelerin istatistiğini barından kaynaktan istifade edilmiştir. Aynı zamanda konuyla ilgili araştırma ve inceleme eserlerden de yararlanılmıştır. Sultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) eğitim sistemi ve kurumlarında önemli gelişmelerin yaşanıp modern okulların tüm Osmanlı coğrafyasına yayıldığı bir dönemdir. İlköğretimden yükseköğretime kadar yenilikler yapılmış, ülkede ciddi bir eğitim birikimi meydana gelmiştir. İlköğretimde sıbyan mekteplerinin yerini yeni usulle eğitim veren ibtidailer alırken ortaöğretimde rüşdiyelerin sayısı artırılmıştır. Kız rüşdiyeleri ve askerî rüşdiyeler de buna dahildir. Yine ortaöğretim düzeyindeki idadiler ülkenin her bölgesinde açılmıştır. Öğretmen ihtiyacını gidermek için taşrada açılan öğretmen okullarının yanı sıra meslekî eğitime verilen öneme binaen vilayetlerin bazılarında ziraat okulları kurulmuştur. Yükseköğretimde ise yeni yüksekokullar açılmış, Mülkiye Mektebi geliştirilmiş ve Darülfünun tekrar kurulmuştur. Dönemin ibtidai, rüşdiye ve idadi derecesinde yaşanan gelişmeler Mamuratülaziz Vilayeti’nde de kendini göstermiştir. II. Abdülhamid döneminde eğitimde yaşanan bu kurumsallaşmayla birlikte eğitimin durumunu gözler önüne seren çeşitli yayınların hazırlanması da gerçekleşmiştir. Okul tarihçelerinin hazırlanarak okulların genel durumu ve mezunları hakkındaki kitapların basılması ile 1894-1895’te ilk eğitim istatistiğinin yayınlanması bunlar arasında yer almaktadır. Eğitimle ilgili hazırlanan çalışmaların başında ise Maarif Salnameleri gelmektedir. Muhtevası bakımından oldukça zengin olan bu eserlerden II. Abdülhamid dönemi eğitim sistemiyle ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Başta İstanbul ve bütün Osmanlı vilayetlerindeki ilk, orta, lise ve yükseköğretimi içeren bütün okulların hocaları, talebeleri, yönetimi, dersleri, imtihanları, kuruluş tarihleri gibi bilgiler bunlar arasındadır. Ayrıca dönemin sosyal, kültürel ve eğitim hayatına büyük katkısı olan kütüphane, gazete ve matbaalar hakkında da detaylı malumat bulunmaktadır. Maarif Salnameleri Osmanlı Devleti’nin kültür tarihini incelemek için de son derece önemli kaynaklardır. Bu nedenlerle araştırmada Maarif Salnamelerindeki bilgilerden hareketle, Mamuratülaziz Vilayeti’nde bulunan geleneksel eğitim kurumu olan medreselerle modern eğitim kurumları ibtidai, rüşdiye, idadiler ile gayrimüslim okulları ve yabancı okullar incelenmiştir. Vilayette yer alan kütüphaneler, Vilayet Matbaası ve Mamuratülaziz Gazetesi hakkında da malumat verilmiştir. Araştırmanın Osmanlı dönemi eğitim ve kültür çalışmalarına katkısının olacağı düşünülmektedir.

查看原文本刊更多论文

马穆拉图拉齐兹（Mamuratülaziz）是今天埃拉泽的旧称，是奥斯曼帝国的重要省份之一。19 世纪下半叶，最初以哈普特为中心的定居点向名为阿加瓦特村（Agavat hamlet）的地区转移，也就是今天埃拉泽市的所在地。1867 年，哈奇-艾哈迈德-伊扎特-帕夏（Hacı Ahmet İzzet Pasha）被任命为该地区的总督，在他统治期间，为了纪念当时的苏丹阿卜杜拉齐兹（Abdülaziz），小村庄的名字被改为 Mamuratülaziz。人们开始简称埃拉泽兹，随着时间的推移，这个名字又变成了埃拉泽克（Elazık）和埃拉泽格（Elazığ）。19 世纪下半叶，马穆拉图拉齐兹村（Mamuratulaziz Vilayet）下辖三个村庄。它们是马穆拉图拉兹、马拉蒂亚和德尔西姆。本研究试图确定该省在 19 世纪末 20 世纪初的教育状况。研究的主要资料来源是《萨尔纳马斯教育》。此外，还利用了 1894-1895 年出版的资料，其中包含 Maarif-i Umumiye 管理下的所有 ibtidai、rüşdiye、idadi、âli、私立学校、外国学校和图书馆的统计数据。与此同时，有关该主题的调查和研究也得到了利用。阿卜杜勒哈米德二世苏丹在位期间（1876-1909 年），教育系统和教育机构取得了重大发展，现代学校遍布整个奥斯曼帝国。从初等教育到高等教育都进行了革新，全国的教育也出现了严重的积累。在初等教育中，小学被以新方法提供教育的伊比代勒（ibtidailer）学校取代，而在中等教育中，学校数量有所增加。女子学校和军事学校也被纳入其中。同样，在全国每个地区都开设了中等教育阶段的伊达迪学校。除了在各省开办师范学校以满足对教师的需求外，由于对职业教育的重视，一些省份还开办了农业学校。在高等教育方面，开办了新的学院，改进了 Mülkiye 学校，重建了 Darülfünun。这一时期，马穆拉图拉济兹省的伊比迪代（ibtidai）、吕斯迪耶（rüşdiye）和伊达迪（idadi）各级教育也取得了长足的发展。在阿卜杜勒哈米德二世统治时期，随着教育的制度化，还编写了各种出版物来揭示教育状况。其中包括编写学校历史、出版有关学校及其毕业生总体情况的书籍，以及在 1894-1895 年出版第一份教育统计资料。最重要的教育研究之一是《萨尔纳马教育》。这些著作内容丰富，提供了有关阿卜杜勒哈米德二世时期教育系统的重要信息。其中包括教师、学生、行政管理、课程、考试、伊斯坦布尔和奥斯曼帝国所有省份的所有学校（包括小学、中学、高中和高等教育）的建立日期等信息。此外，还有关于图书馆、报纸和印刷厂的详细信息，这些机构为当时的社会、文化和教育生活做出了巨大贡献。Maarif Salnameleri 也是分析奥斯曼帝国文化史的极为重要的资料来源。因此，本研究以 Maarif Salnameli 中的信息为基础，分析了马穆拉提兹省的传统教育机构、伊斯兰学校、现代教育机构、ibtidai、rüşdiye、idadis、非穆斯林学校和外国学校。此外，还提供了有关该省图书馆、省印刷厂和《马穆拉图拉兹报》的信息。我们认为这项研究将有助于奥斯曼帝国时期的教育和文化研究。

本文章由计算机程序翻译，如有差异，请以英文原文为准。

求助全文

约1分钟内获得全文求助全文

来源期刊

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi

自引率

0.00%

发文量