ÜÇ BAŞYAPIT BİR KAVRAM: BİTİG(K)

Abstract

Orhun Abideleri, Divanu Lugati’t-Turk ve Kutadgu Bilig Turk dili, edebiyati, o donemde yasamis Turklerin kulturel ve sosyal degerleri hakkinda insanlara en ozgun bilgileri veren temel kaynaklardir. Orhun Abideleri, Turkcenin ilk yazili kaynaklari biri oldugu icin basyapit olarak degerlendirilir, ayni zamanda Turk milletinin kulturel, sosyal, tarihi degerleri, yasayis sekilleri ve devlet yonetimi hakkinda da bilgiler vermesi bakimindan ayri bir oneme sahiptir. Divanu Lugati’t-Turk ise Karahanli doneminde Araplara Turkceyi ogretmek icin Kasgarli Mahmut’un 1072-1074 yillari arasinda hazirladigi zengin bir sozcuk hazinesidir. Turkcenin bilinen en eski sozlugu olup ozellikle Karahanlilar cagi Turkcesi hakkinda bizlere oldukca ayrintili bilgiler sunar. Son olarak, Kutadgu Bilig ise 1069-1070 yillari arasinda Yusuf Hâs Hacip tarafindan Hakâniye Turkcesiyle yazilmis dusunce yonu agir basan bir ogut kitabidir. Islami Devir Turk Edebiyatinin ilk eseri olmasi bakimindan da ayri bir oneme sahiptir. Ozellikle yazildigi donemin insanlarina, devlet adamlarina devlet yonetimiyle ilgili bilgiler verip dunyada ve ahirette mutlu olma yollarini gosterir. Bu calismada, Orhun Abideleri’inde (OA), Divanu Lugati’t-Turk’te (DLT) ve Kutadgu Bilig (KB)’de gecen “bitig” kelimesindeki anlam degismeleri incelenmistir. Turkcenin ilk yazili kaynaklari olan Orhun Abideleri (8. yy)’ den tutun da dort asir sonra Karahanli Doneminin en onemli eserlerinden olan Divanu Lugati’t- Turk ve Kutadgu Bilig’ de de “bitig” kelimesi anlam degismelerine ugrayarak yer almistir. Bu calismada bu uc eserde yer alan “bitig(k)” kelimesindeki anlam degismelerine karsilastirmali olarak yer verip zaman icerisindeki anlam aynilasmalari/ farklilasmalari gosterilmistir.