Osmanlı Son Döneminde İhyacıların Kadızâdeliler Hareketi’ne Karşı Tutumu (Ahmet el-Mar’aşî ed-Debbâğî Örneği)

Abstract

Osmanlı Devleti’nin gerileme dönemi alimlerinden biri olan Ahmed el-Mar’aşî’nin yaşadığı dönem, bir taraftan XVII. yüzyılda İstanbul’da dinî ve içtimaî bir hareket olarak ortaya çıkıp Anadolu’nun birçok yerine yayılan Kadızâdeliler hareketinin tesirlerinin bulunduğu, diğer taraftan ise yasal idareye yani Osmanlı’ya karşı faaliyetlere başlamış olan Harici zihniyetli, tekfirci, isyancı, ötekileştirici ve dahası Müslümanlara yönelik acımasız uygulamaları ile ün salmış Vehhâbîlik ve Selefî(ci)lik hareketinin başladığı bir dönemdir. Bu hareket elbette Ahmed el-Mar’aşî’yi ve onun görüşlerini yakından ilgilendirmektedir. Zira Maraş birçok açıdan yolların kesiştiği bir noktada bulunmaktadır. Mar’aşî’nin eserinde fikirlerine sıkça başvurduğu İmam Birgivî, (1523-1573) fıkıhta Hanefi, itikatta ise Mâtürîdî düşüncededir. Ancak Birgivî, bid'atlere karşı tutumu nedeniyle Kadızâdelilerin fikri bakımdan öncüsü olarak gösterilmesi yanında Vehhabi/Selefî eğilimli kişiler tarafından da bilerek ya da bilmeyerek istismar edilmiştir. Bu makalede öncelikle Birgivî'nin Kadızâleliler Hareketi’nin gerçek anlamda öncüsü olup olmadığı konusu üzerinde durulacaktır. İkinci olarak Mar’aşî’nin Kadızâdeliler hareketinden etkilenip etkilenmediği ve Selef-i salihine karşı tutumu izah edilmeye çalışılacaktır.