Bakara ve Âl-i İmrân Sûrelerinde Mücâhid b. Cebr’in İbn Abbas’a Dayandırdığı Rivayetler -Taberî Tefsiri Özelinde-

Abstract

Çalışmada tâbiîn müfessiri Mücâhid b. Cebr’in, hocası İbn Abbas’tan naklettiği tefsir rivayetleri konu edilmektedir. Söz konusu rivayetler; içeriği, Mücâhid’in görüşüyle uyuşması, Taberî’nin bunları tercih etmesi açısından incelenmektedir. Çalışma Taberî’nin Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı tefsiri özelinde, Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerinde yer alan rivayetler üzerinden yürütülmektedir. Söz konusu eserin ilgili bölümü tarandığında Mücâhid’in, bazı âyetlerin tefsirindeki açıklamayı sahâbeden naklettiği görülür. Görebildiğimiz kadarıyla onun, sözünü aktardığı sahâbiler farklılık arz etmektedir. Ancak bu aktarımların birçoğunun Abdullah b. Abbas’a dayandığı anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, kanaatimizce ikisi arasındaki hoca öğrenci ilişkisidir. Mücâhid’in hocasından yaptığı aktarımları âyetleri açıklamaya ve Kur’ân ilimlerine dair nakilleri biçiminde iki başlıkta inceledik. İlk başlığı; fıkhî ve kelime izahına ilişkin nakilleri biçiminde ikiye ayırdık. Mücâhid’in hocasından aktardığı fıkhî açıklama içerikli aktarımlar diğerlerine nispetle çoktur. Hakkında rivayet aktardığı âyetlerin bazısı için Mücâhid’in kendi açıklamaları da vardır. Bu açıklamaların bir kısmında Mücâhid hocasıyla aynı düşünmekteyken bir kısmında hocasına itiraz etmektedir. Bazen de Mücâhid’in yaptığı izah, hocasından naklettiği bilgiyi tamamlama şeklinde olmaktadır. Mücâhid’in İbn Abbas’tan kelime izahı içerikli aktarımlarına gelince, bu tür rivayetlerde bazen âyetin bir kelimesi bazen de bir ibaresi açıklanmakta, kelimenin sözlük anlamı veya kastedilen mana üzerinde durulmaktadır. İkinci başlığı ise üç alt başlık altında sunduk. Esbâb-ı nüzûl rivayetleri diğerlerinden fazla olduğu için müstakil olarak ele aldık. Nesh, muhkem – müteşâbihi bir başlıkta, gramer, darb-ı mesel ve mübhemâtı ise diğer bir başlıkta örneklerle inceledik. Çalışmada incelediğimiz bazı nakillerde, Mücâhid’in hocasıyla aynı görüşte olduğunu bazısında ise farklı düşündüğünü tespit ettik. Aynı şekilde Taberî’nin de bu aktarımlarda kimi rivayetleri tercih ederek kimini de etmeyerek seçici davrandığını gördük.