Chrześcijański Anarchizm Jacquesa Ellula i radykalna hermeneutyka Johna D. Caputo, czyli wołanie o herezję w pedagogice religii

Abstract

W artykule postawiono pytanie o warunki i możliwości wychodzenia poza ortodoksję w tradycyjnej pedagogice religii. Pytania te generują dwie osobne strategie heretyzowania, osłabiania (za Giannim Vattimo) pedagogiki religii. Po pierwsze: jak pedagogikę religii czynić inkluzyjną? Jak ją twórczo ,,osłabiać”? Jak, wobec ogromnej złożoności tradycji religijnych, znacząco wykraczającej poza to, co kanoniczne, sięgać w ramach subdyscypliny do koncepcji nieortodoksyjnych, wprost heretyckich i – co warto podkreślić -– nie tyle w celu badania na ich podstawie rozmaitych aspektów historycznych danej tradycji religijnej (co byłoby rodzajem ,,historii herezji”), lecz z intencją włączania tych treści do stałej pracy pedagogicznej, wyprofilowanej hermeneutycznie, egzystencjalnie czy personalistycznie, na zasadach analogicznych do treści sankcjonowanych przez instancje religijne czy tradycję? Po wtóre zaś: jak w polu pedagogiki religii problematyzować i zasadniczo redefiniować kategorię religii w sposób, w jaki od co najmniej lat 80. XX wieku ma to miejsce w krytycznym religioznawstwie? Krytyczne religioznawstwo, podejmując tego typu próby, odrywa kategorię religii od uwikłań wyłącznie teologicznych. Koncentruje się raczej na antropologicznie ujmowanych kategoriach mitu, rytuału czy doświadczenia religijnego. Takie ,,sekularyzowanie” religii skutkuje dużą różnorodnością teorii religii. W jego ramach wiąże się ją z tak „niereligijnymi” tematami, jak kognitywizm, ekologie, ideologie, sport czy ruchy miejskie. Ten obfity, teoretyczny potencjał wciąż niestety nie znajduje adekwatnego przełożenia na pedagogikę religii jako przestrzeń badań teoretycznych czy empirycznych. Obie powyższe strategie ,,słabej” pedagogiki religii uruchamiają myślenie o subdyscyplinie w dwóch wymiarach: w polu normatywności pedagogiczno-teologicznej – tu jednak z uwzględnieniem przesunięcia od ortodoksji do herezji, jak i w polu normatywności pedagogiczno-religioznawczej, gdzie dochodzi do interakcji z wieloma różnymi paradygmatami i teoriami religii. W artykule zostają krótko przywołane wybrane wątki myśli francuskiego, chrześcijańskiego anarchisty Jacquesa Ellula oraz amerykańskiego radykalnego hermeneuty Johna D. Caputo. Z ich pomocą zostaje zilustrowana pierwsza ze wskazanych strategii: ta, za pomocą której miałoby się dokonać przesunięcie granic tradycyjnej pedagogiki religii WEWNĄTRZ teologii (nie poza nią, jak mogłoby to mieć miejsce w przypadku drugiego, pedagogiczno-religioznawczego rezerwuaru). Zostaną przy tym wskazane znaczące konsekwencje pedagogiczne związane z podejmowaniem prób porzucania instrumentalizmu pedagogicznego w pedagogice religii.