OLAY YAPISI METAFORLARININ BİR GÖRÜNÜMÜ: ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR

Abstract

Bilişsel dilbilime bağlı olarak gelişen Kavramsal Metafor Kuramı içerisinde değerlendirilen olay yapısı metaforları, olayları ve durum değişikliklerini içeren ilişkileri betimler. Olay yapısı metaforları, olayların fiziksel kavramlar açısından anlaşılmasını sağlar. Bu metaforlarda olayların durumlar, değişimler, süreçler, eylemler, nedenler, amaçlar, araçlar, zorluklar gibi çeşitli görünümleri metafor aracılığı ile mekân, hareket, güç, engeller gibi günlük bilgi ve deneyimlere dayalı somut kavramlar açısından anlaşılır. Olay yapısı metaforlarının görünümlerinden birini oluşturan ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR metaforunda amaçlar varılacak yerler açısından anlaşılır. Varış yerine doğru hareketi engelleyen metaforik zorluklar vardır. Fiziksel engeller, yükler, karşıt güçler, arazi ve hava koşulları ile enerji kaynağının yetersizliği olmak üzere beş tür metaforik zorluktan söz edilir. Fiziksel engeller barikatlar, kapalı kapılar, mahkûmiyet gibi etkenler olabilir. Yüklenmek, çekmek, taşımak gibi ifadeler yüklere göndermede bulunur. Savaş vermek, yıkılmak, zapt etmek gibi ifadeler karşıt güçlerin varlığını gösterir. Enerji kaynağının yetersizliği yaya kalmak, tükenmek gibi sözlerle ifade edilir. Çıkmaza girmek, fırtına, girdap gibi sözcükler ise arazi ve hava koşullarından kaynaklanan zorlukları anlatır. Bu çalışmada ZORLUKLAR HAREKETİN ENGELLERİDİR metaforunun Türkiye Türkçesindeki görünümleri üzerinde durulmuştur. 1934 ve 2001 yılları arasında yazılmış yedi romandan seçilen bir örneklem üzerinden yürütülen bu çalışma, zorlukların engeller açısından anlaşıldığı kavramlaştırma biçiminin metaforik dil kullanımına nasıl yansıdığını göstermeyi amaçlamaktadır.