SERVET-İ FÜNÛN DEVRİNDE EDEBÎ TENKİDİN YÖNTEMİNE DAİR TARTIŞMALAR

Abstract

“Tenkit”, “seçme”, “ayırma” anlamındaki Arapça “nakd” kökünden türer. Servet-i Fünûn devrinde Fransızca “critique” (edebiyat eleştirisi) sözcüğünün karşılığı olarak kullanılır. Sanat eserlerinin belirli ölçütler çerçevesinde değerlendirilmesi, iyi ve kötü yönlerinin birbirinden ayrılması şeklinde tanımlanır. Servet-i Fünûn devri, tenkidin yeni bir yazınsal tür hâline gelmesinde önemli bir aşamadır. Fransız edebî tenkidini takip eden Servet-i Fünûncular tenkidin belirli bir yöntem ve estetik ölçütler dahilinde yapılması için çaba sarfederler. Ferdinant Brunetiere, Sainte-Beuve, Hippolyte Taine, Jules Lemâitre gibi Fransız tenkitçilerinin görüşlerini açıklayarak tartışırlar. Böylece biyografik, romantik, izlenimci, evrimci, bilimsel, toplumbilimsel tenkit yöntemlerini öğrenirler. Mehmet Rauf, tenkidin Avrupa’daki gelişimini, Sainte-Beuve ve Hippolyte Taine’in görüşlerini açıklar. Hüseyin Cahit, Taine’in tenkit hakkındaki görüşlerini çeşitli eserlere tatbik eder. Ahmed Şuayb ise Taine’in toplumbilimsel yaklaşımını eleştirir. Bu dönemde Taine’in etkisiyle edebiyatın toplumun ifadesi olduğu görüşü ağırlık kazanır. Servet-i Fünûncular sanatçı, eser, toplum arasındaki ilişkiye odaklanırlar. Tenkidin bir sanat olduğu, mutlak kurallarının bulunmadığı, tek bir güzelden söz edilemeyeceği, güzele his ve izlenimlerle ulaşılacağı görüşü öne çıkar. Ancak tenkit etrafındaki tartışmalar Servet-i Fünûn tenkidinde yöntem birliği bulunmadığını, bu konuda farklı görüşlerin öne sürüldüğünü, farklı tenkit pratiklerinin var olduğunu gösterir. Bu farklı görüşler ve yönelişler Servet-i Fünûn edebiyatının teorik ve estetik gelişimine, tenkidin bir edebî tür hâline gelmesine katkı sağlar.