ÜREM BEY İLE BİR PADİŞAH KIZI MASALININ MAX LUTHI’NİN EVRENSEL MASAL İLKELERİNE GÖRE ÇÖZÜMLENMESİ

Abstract

İsviçreli edebiyat kuramcısı Max Lüthi, halk masallarının evrensellik vasfını temel alarak hazırladığı Das Europäische Volksmärchen, Form und Wesen eserinde türe dair karakteristik özellikleri yansıtan beş temel ilke belirlemiştir. Bu ilkeler; tek boyutluluk, yüzeysellik, soyut biçim, tecrit ve evrensel bağlantı, yüceltme ve her şeyi kapsama olarak adlandırılmıştır. Akademik çevrelerin oldukça dikkatini çeken bu çalışma, yeni bir masal inceleme yöntemi olarak masal araştırmalarına yeni bir soluk getirmiştir. Lüthi, ortaya koyduğu yöntemde metin merkezli bir yaklaşımla halk masallarını inceleyip türün özündeki değişmez unsurları belirlemeye çalışmıştır. İlkeler ortaya konurken Avrupa halk masalları odağa alınmış olsa da bu ilkeler evrensel nitelikli ilkelerdir ve türün temel kanunları hükmündedir. Makalenin ana konusu Macar Türkolog Ignác Kúnos tarafından 20. yüzyılın başında Adakale’den derlenen Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalının Max Lüthi yaklaşımıyla analiz edilmesidir. Adakale, yüzyıllar boyunca Tuna Nehri üzerinde bir Türk adası olarak varlığını sürdürmüş; Lozan Barış Antlaşması ile Romanya’ya ilhak edilmiş olsa da üzerindeki Türk nüfusunu koruyarak Türk kültürünün Avrupa üzerinde canlı bir şekilde yaşatıldığı son kalelerden biri olmuştur. Ada, 1972 yılında bölgede inşa edilen baraj sebebiyle sular altında kalmıştır. Çalışmada günümüzde var olmayan bu Türk adasından derlenmiş bir masal tanıtılmıştır. Kúnos’un Adakale’den bilinenin aksine 19 değil, toplamda 51 masal derlediği belirlenmiştir. Böylece sular altında kalıp yok olan bir Türk adasının bile hâlâ yeni folklor araştırmalarına kapı aralayabileceği ortaya konmuştur. Çalışmanın son bölümünde Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalı Adakale masallarının ana kaynağı olan Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale eserinden okunmuş, epizot hâlinde özetlenmiş ve Lüthi’nin ortaya koyduğu beş ilke bağlamında incelenmiştir. İnceleme sonucunda bu masalın Max Lüthi’nin evrensel masal ilkelerinin tamamıyla uyum içinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İncelenen ürün hem derlenme metodu olarak hem de türsel formu açısından tam bir halk masalı hüviyetindedir.