„Obcy na własnej krainy swej łonie”1? Paria na tle twórczości operowej Stanisława Moniuszki. Szkic

Abstract

Paria Stanisława Moniuszki postrzegana jest współcześnie poprzez pryzmat tego, co zostało o niej napisane w końcu XIX i początkach XX wieku. A opinie formułowane wówczas o tej operze nie były pozytywne. Starano się wykazać, że dzieło nie ma nic wspólnego z pozostałymi operami stworzonymi dla sceny warszawskiej przez Moniuszkę. O jego odrębności i nieadekwatności świadczyć miało dobitnie libretto oparte na obcym, niepolskim temacie, które sprowadziło myśl muzyczną kompozytora na manowce. Proponowana praca podejmuje próbę skonfrontowania tego, co można na podstawie jeszcze nie do końca zbadanych źródeł do Parii powiedzieć o operze, z tym, co można wyczytać z nie zawsze kompletnych źródeł dzieł skomponowanych dla Opery w Warszawie: Halki (w wersji 4-aktowej), Flisa, Verbum nobile, Hrabiny, Strasznego dworu. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, już na wstępnym etapie badań można stwierdzić, że omawiana opera ma o wiele więcej wspólnych cech z pozostałymi dziełami, niż do tej pory sądzono. Odnosi się to zarówno do warstwy literackiej, a szczególnie typu wybranej tematyki, jak i do opracowania muzycznego.