{"title":"HAREZM TÜRKÇESİ METİNLERİNDE “KELDÜR- ~ KELTÜR- ~ KĖLTÜR- ~ KETÜR- ~ KĖTÜR- ~ KİTÜR-” YARDIMCI FİİLİ İLE KURULAN BİRLEŞİK FİİLLER","authors":"Duygu YAVUZ ÖZ","doi":"10.32321/cutad.1180810","DOIUrl":null,"url":null,"abstract":"Tarihî dönem metinlerinde ad+fiil şeklinde kurulan, fiili bol- ~ ol-, et- ~ ėt- ~ it-, eyle- ~ ėyle-, kıl-, yap- gibi ana yardımcı fiiller olmayan birçok fiil de bulunmaktadır. Bunlardan biri de keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiilidir. Bu çalışmada keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiilinin Harezm Türkçesi döneminde meydana getirdiği birleşik fiiller üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda Nehcü’l-Ferâdîs, Kısasü’l-Enbiyâ, Muînü’l-Mürîd, Hüsrev ü Şîrîn, Mukaddimetü’l-Edeb ve Harezm Türkçesi Kur’an Tercümesi adlı eserler taranmış, keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- ile kurulan birleşik fiiller yer aldıkları cümle örnekleriyle ve bu cümlelerin Türkiye Türkçesine aktarımlarıyla verilmiş, sözcük sayıları bakımından değerlendirilmiş, fiilin birleştiği adlar kaynak dilleri, birleşme özellikleri açısından incelenmiş ve birleşik fiillerin ait olduğu kavram alanları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiili ile kurulmuş 60 birleşik fiil tespit edilmiş olup bunların Türkçe, Arapça ve Farsça sözcüklerle kurulduğu; iki, üç, dört ve sekiz ögeden Türkçe ve Farsça tamlama usulleriyle oluşturulduğu, eksiz birleşenler olduğu gibi yönelme ve belirtme durum eki ile birleşenler de olduğu, hem dinî hem de din dışı alana dair birçok hareketi karşıladığı görülmüştür. Girilen medeniyet dairesinin tesirinin yanı sıra Hüsrev ü Şírín ve Mukaddimetü’l-Edeb dışındaki metinlerin İslam dini ile ilgili olması ve İslamiyet’in kaynak dilinin Arapça olması sebebiyle Arapça+Türkçe dizilişindeki birleşik fiillerin sayıca önde olduğu ve birleşik fiillerin yarıya yakınının İslamiyet’le ilgili olduğu ve dinî terminolojiyi karşılamak üzere oluşturulduğu tespit edilmiştir.","PeriodicalId":240040,"journal":{"name":"Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi","volume":"13 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0000,"publicationDate":"2022-12-27","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":"0","resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":null,"PeriodicalName":"Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi","FirstCategoryId":"1085","ListUrlMain":"https://doi.org/10.32321/cutad.1180810","RegionNum":0,"RegionCategory":null,"ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":null,"EPubDate":"","PubModel":"","JCR":"","JCRName":"","Score":null,"Total":0}
引用次数: 0
Abstract
Tarihî dönem metinlerinde ad+fiil şeklinde kurulan, fiili bol- ~ ol-, et- ~ ėt- ~ it-, eyle- ~ ėyle-, kıl-, yap- gibi ana yardımcı fiiller olmayan birçok fiil de bulunmaktadır. Bunlardan biri de keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiilidir. Bu çalışmada keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiilinin Harezm Türkçesi döneminde meydana getirdiği birleşik fiiller üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda Nehcü’l-Ferâdîs, Kısasü’l-Enbiyâ, Muînü’l-Mürîd, Hüsrev ü Şîrîn, Mukaddimetü’l-Edeb ve Harezm Türkçesi Kur’an Tercümesi adlı eserler taranmış, keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- ile kurulan birleşik fiiller yer aldıkları cümle örnekleriyle ve bu cümlelerin Türkiye Türkçesine aktarımlarıyla verilmiş, sözcük sayıları bakımından değerlendirilmiş, fiilin birleştiği adlar kaynak dilleri, birleşme özellikleri açısından incelenmiş ve birleşik fiillerin ait olduğu kavram alanları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda keldür- ~ keltür- ~ kėltür- ~ ketür- ~ kėtür- ~ kitür- fiili ile kurulmuş 60 birleşik fiil tespit edilmiş olup bunların Türkçe, Arapça ve Farsça sözcüklerle kurulduğu; iki, üç, dört ve sekiz ögeden Türkçe ve Farsça tamlama usulleriyle oluşturulduğu, eksiz birleşenler olduğu gibi yönelme ve belirtme durum eki ile birleşenler de olduğu, hem dinî hem de din dışı alana dair birçok hareketi karşıladığı görülmüştür. Girilen medeniyet dairesinin tesirinin yanı sıra Hüsrev ü Şírín ve Mukaddimetü’l-Edeb dışındaki metinlerin İslam dini ile ilgili olması ve İslamiyet’in kaynak dilinin Arapça olması sebebiyle Arapça+Türkçe dizilişindeki birleşik fiillerin sayıca önde olduğu ve birleşik fiillerin yarıya yakınının İslamiyet’le ilgili olduğu ve dinî terminolojiyi karşılamak üzere oluşturulduğu tespit edilmiştir.