Bir İsim İki Kadın, İki Vakıf Bir Yıl: 1592 Senesi Tokat ve Trabzon Gülbahar Hatun Vakıfları’na Kısa Bir Bakış

Osmanlı harem kadınları denildiğinde, etkileri kuvvetli birkaç kadın akla gelmektedir. Oysa uzun ömürlü bir devlet olan Osmanlı’da farklı sıfatlarla yaşamış çok sayıda kadın bulunmaktadır. Harem dairesi içerisinde ise herhangi bir sebeple sivrilenleri hariç tutarsak, varlığı en çok bilinenler kendilerine ait vakıfları bulunan kadınlardır. Söz konusu çalışmada, kadınların devlet yönetiminde etkinliklerinin daha az oldukları dönemlerde yaşamış iki kadın adına yaptırılan vakıflar incelenmektedir. Üstelik bu kadınlar hem aynı isme sahiplerdir hem de gelin ve kayınvalidedirler. Bir tanesi II. Bayezid’in annesi Gülbahar Hatun, diğeri ise Yavuz Sultan Selim’in annesi Gülbahar Hatun’dur. Gülbahar Hatunların ortak noktalarından bir tanesi kendileri adına oğulları tarafından yaptırılan vakıflardır. Adına vakıf yaptırılması işi, kişinin kamusal alanda daha görünür hale gelmesinin en temel yollarındandır ve bu vakıfların bir tanesi Tokat’ta diğer ise Trabzon’da inşa edilmiştir. Bu çalışmada, oğulları tarafından annelerinin adına yaptırılan her iki vakfın kuruldukları bölgelerin periferileri ile olan ilişkileri ve şehirlerin gelişiminde oynadıkları roller, 1592-93 mali döneminde kayda geçirilen muhasebe kayıtları aracılığı ile ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ayrıca aynı yıl içerisinde, farklı yerlerdeki vakıfların gelir birimleri ve miktarları, harcama kalemleri ve mutfaklarına alınan gıda ürünleri fiyatları gibi başlıklar karşılaştırılarak, iki vakfın ekonomik potansiyelleri anlaşılmaya çalışılacaktır. Bu noktadan yola çıkılıp çalışmayla, Osmanlı kadın hayırseverliğinin, vakıf-şehir-halk üçgeninde değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.