Obywatelstwo a dążenia do restytucji państwowości. Obywatel w ideologii ugrupowań politycznych w okresie powstania styczniowego 1863–1864

Temat obywatelstwa, a zwłaszcza uprawnień i obowiązków z nim związanych, pojawia się w rozważaniach teoretycznych wszystkich ugrupowań politycznych działających w Królestwie Polskim w latach 1863–1864. Władze powstania styczniowego w 1863/1864 roku również tworzyły teorie na ten temat. Założono, że powodzenie walki o niepodległość jest najwyższym celem, wymagającym rezygnacji z praw obywatelskich i koncentracji na obowiązkach. Wymaga dyscypliny, podporządkowania, wyrzeczeń i poświęcenia, a więc w konsekwencji ograniczenia praw obywatelskich i pewnej podmiotowości społeczeństwa. W programach ugrupowań politycznych tego okresu formułowano dwa modele obywatelstwa: republikański (stronnictwo „czerwonych” oraz przywództwo powstania) oraz liberalny (stronnictwo „białych”).