An 18th-Century Scholar: Lalazari and His Hashiyah, al-Yaquta al-Hamra’, Written on Maturidi

Türk-İslam coğrafyasının yetiştirmiş olduğu önemli şahsiyetlerden biri olmasına ve ciddi miktarda müntesibi bulunan bir mezhep kurucusu olmasına rağmen İmam Maturidî’nin ilmî çalışmalarda hak ettiği yeri edinebildiğini söylemek pek mümkün görünmemektedir. Son yıllarda Maturidî üzerine yapılan çalışmaların artması sevindirici olmakla birlikte, müellife ait Te’vîlâtu’l-Kur’ân adlı tefsirin şerhleri halen müstakil bir çalışmaya kavuşturulamamıştır. İşbu yazıda, 18. Yüzyıl Osmanlı ulemasından Lâlezârî Mehmed Tâhir Efendi’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân üzerine yaşmış olduğu, Fatiha suresinin 5. ayetinin tefsirini şerh eden el-Yâkûtetu’l-Hamrâ adlı risalesi tetkik edilmiştir. Risale, Maturidî’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ı üzerine yazılan iki haşiyeden biri olmasına karşın -ebatının küçüklüğünden kaynaklı olsa gerek- tahkiki yapılan iki nüshada da eserin Türkçe tercümesinde de kendisinden istifade edilmemiştir. Mezkûr sebeplerden ötürü makalede bu risale tetkik edilecektir. Yazıda ilk olarak müellif kısaca tanıtılmış, akabinde eser incelemesine geçilmiştir. Daha önce yapılan çalışmalardaki eksiklikler giderilmeye, hatalar tashih edilmeye çalışılmıştır. Bu inceleme esnasında ilk olarak yararlanılan yazmalar ve nitelikleri hakkında bilgi verilmiş, sonrasında “imanda istisna” adıyla meşhur olmuş meseleye dair çeşitli görüşler serdedilen ve sonunda tasavvufî yorumlarda bulunulan eserin tahlili yapılmıştır. Ayrıca İbnu’l-Arabî ekolüne yakınlığıyla bilinen müellifin tefsir, kelâm, tasavvuf ve mantık ilimlerinin bilgi birikimiyle yoğrulmuş risalesi çerçevesinde değerlendirmelerde bulunulmuştur. İstifadeyi artırmak adına eserin tahkikli neşri de çalışmanın sonuna eklenmiştir.