Błędne utożsamienie - o wątpliwym związku między sarmackim mitem etnogenetycznym a szlacheckim protorasizmem stanowym

W najnowszej polskiej humanistyce i publicystyce stosunkowo często pada stwierdzenie, że sarmatyzm równa się rasizm. Tymczasem – jak próbuje się pokazać w artykule – w źródłowych tekstach konstytuujących sarmacki mit etnogenetyczny, czyli głównie w szesnastowiecznych kronikach, mowa o sarmackiej genealogii wszystkich Polaków czy Słowian. Nie znaczy to bynajmniej, że polska nobilitas wolna była od postrzegania i przedstawiania różnic społecznych w kategoriach biologicznych. Do opisu tych zjawisk warto jednak – po pierwsze – zaadaptować (m.in. z prac R. Bernasconiego, B. Isaaca, J. Zieglera) pojęcie protorasizmu, pozwalające uniknąć błędu ahistoryczności. Po drugie należy zauważyć, że szlacheccy protorasiści, jak W. Nekanda Trepka czy W. Potocki, nie odwoływali się bezpośrednio (przynajmniej w uzasadnieniach podziałów społecznych) do mitu sarmackiego, mimo że czasem sięgali po inne mity (np. o chłopach jako potomkach Kaina). Dla obydwu autorów istotne były natomiast rzekome różnice krwi, wyglądu, usposobienia czy nawet zapachu. Główna teza artykułu mówi, że jakkolwiek problematyka szlacheckiego proto-rasizmu stanowego wymaga jeszcze systematycznych i pogłębionych badań, to rozprawianie o „sarmackim rasizmie” (itp.) ma źródłowo dosyć wątpliwe podstawy.