Hüseyin Sadettin Arel’in Türk makam müziğinde çok seslilik anlayışı: “kemençe beşlemesi” örneği

Özet: Hüseyin Sadettin Arel (1880-1955)’in Türk makam müziği (TMM) çalgıları için bestelediği ikileme, üçleme, dörtleme1 gibi eserleri ve özellikle organolojik bir düşünce doğrultusunda ele aldığı kemençe beşlemesi projesi, Batıdaki “çok seslilik” anlayışının TMM çalgılarıyla gerçekleştirilebileceğinin ifadesidir. Arel bir yandan TMM’yi meşrulaştırmak amacıyla Batı müziğinin ses sistemi üzerine inşa ettiği bir ‘ses’ ve ‘eğitim’ sistemi sunmakta ve aynı öykünmeyi çok sesli çalgısal eserleriyle de vermeye çalışmaktadır. İki bölüme ayırabileceğimiz çalışmamızda, ‘kemençe beşlemesi’ projesinin tarihsel kaynaklar doğrultusunda bir özeti verilmiş ve ulusallaşmanın beşlemeye etkisi ile modernleşme anlayışının projeye katkısına kısaca değinilmiştir. Çalışmamızın ikinci bölümünde kemençe beşlemesindeki çalgılar, müzik terimleri, anahtar ve donanım kullanımları ile çok seslilik anlayışı analiz edilmiştir. Arel-Ezgi-Uzdilek (AEU) sisteminde bir sekizli içinde 24 perde olması ve aralıkların eşit olmaması sebebiyle, eserin armonik analizinde karşımıza çıkan akor tipleri tespit edilmiş ve analizler bu yöntem doğrultusunda tonal armoni analizi kapsamında yapılmıştır. Bu meyanda Arel’in besteciliği ve kemençe beşlemesinin çok seslilik anlayışı incelenmiştir. Ayrıca kemençe beşlemesindeki müzikal analizinin ilk defa ele alınması önem arz etmektedir.