Mor Evgin ve Hristiyan Mistisizminin Tur Abdin Bölgesine Girişi

Turkiye’nin Guney Dogu Anadolu Bolgesi’nde, Mardin’in kuzey dogusunda Midyat merkezli daglik bir alan olan, tarihsel ve dini acilardan tasidigi deger nedeniyle Suryaniler tarafindan adeta kutsal bolge olarak gorulen “Tur Abdin”, manastirlariyla meshur bir cografyadir. Soz konusu manastirlara ya da bolgedeki monastik yasamin baslangicina dair anlatilarda IV. yuzyilda yasadigi tahmin edilen Mor Evgin isimli Hristiyan bir munzevi one cikmaktadir. Zira Mor Evgin, Hristiyanligin monastik yasam tarzini Tur Abdin’e getiren kisi olarak kabul edilmektedir. Aslen Misirli olup rivayete gore zamanla burayi terk ederek 70 sakirdiyle birlikte Tur Abdin Bolgesi’ne gelmis ve burada inzivaya cekilmistir. Bolgenin ilk manastiri da muhtemelen Mor Evgin tarafindan IV. yuzyilda kurulmustur ve bugun de onun ismiyle tanimlanmaktadir. O, Izlo Dagi eteklerindeki bu manastirda yetistirdigi rahiplerle kisa zaman zarfinda bolgede ve civarinda cok sayida baska manastirin insasina da onculuk etmistir. Bu baglamda denilebilir ki, Mor Evgin ve Mor Evgin Manastiri, adeta bir tarihin, bir devrin baslaticisi olmuslardir. Gerek dini egitimde, gerek dini kurumsal yapilanmada ve gerekse kitlelerin dini yasantisinda manastirlarin fonksiyonel rolu anlasilmadan Dogu Hristiyanligini anlamak mumkun degildir. Katolik ve Bati Ortodoks (Bizans ve Balkan cografyasi) dunyasinda Kilise’nin itikadi ve ameli ilke ve uygulamalari Papalik / Patrikhane Sen-Sinodu’nda olusurken, Dogu Hristiyanligi’nin (Suryaniler, Keldaniler, Nasturiler, Maruniler, Kiptiler, Ermeniler…) itikadi ve ameli ilke ve uygulamalarinin hayat buldugu alan manastirlardir. Katolik ve Ortodoks dunyasinda manastirlar, Kilise’nin kontrolundeki arka bahceler iken, ornegin Suryani dunyasinda dini anlayisin ana merkezleridir. Buralar sadece dunyadan el-etek cekmis kesislerin munzevi yasamsurdurdukleri yerler degildir. Bu manastirlar, tarih boyunca farkli itikadi dusuncelerin mucadelesinin verildigi aksiyon merkezleri olarak Dogu Hristiyanligi tarihinde onemli fonksiyonlar ustlenmislerdir. Soz gelimi itikadi ilkeler buralarda belirlenmis, ihtilaflari cozen sinodlar buralarda toplanmis, Kilise’nin idari birimlerinde gorev alan kadrolar buralardan yetismistir. Kilisenin dini ve idari kararlarinin alindigi Sen-Sinod’un uyeleri cogunlukla manastir reislerinden olusmustur. Dini egitim buralarda verilmis, Kilise’nin basi olan Patrik bu manastirlardan birinde ikamet etmistir. Bu makale, Suryani Hristiyanligi ozelinde Tur Abdin Bolgesi’nde baslayan ve gelisen monastik hayati ana hatlariyla anlatma ve bunun yaninda bolgede monastik yasami tetikleyen bir yapi olarak Mor Evgin Manastiri hakkinda tarihi ve mimari acilardan bilgi verme amaci tasimaktadir.