MESNEVÎ NEŞİRLERİNDE KULLANILAN ORTAK MESNEVÎ NÜSHALARI

Bugünkü Afganistan’ın Belh şehrinde dünyaya gelen şair ve mutasavvıf Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî-i Ma‘nevî’si yazıldığı günden bu yana dikkatleri üzerine çeken bir eser olmuştur. Mesnevî’deki hikâyelerin akıcılığı, betimleyici özellikleri ve neticede vardığı kapsayıcılık ve bütünleştiricilik, bu eserin rağbet görmesinde ve çeşitli meclislerde okunmasında önemli rol oynamıştır. Bu denli ilgi duyulan bir eserin birden fazla nüshasına ihtiyaç duyulacağı herkesçe tahmin edilecektir. Bu hususta Mesnevî-i Ma‘nevî’nin yüzlerce nüshasının olduğunu söylemek mümkündür. Muhtelif Mesnevî-i Ma‘nevî nüshaları incelendiğinde, söz konusu nüshalar istinsah edilirken mesnevî metnine müstensihlerce kimi zaman bilinçli, kimi zaman ise farkında olmadan müdahalelerde bulunulduğu görülmektedir. Bu müdahalelerin müstensihlerin dil bilgisine, kelime hazinesine, anlayış ve anlatım biçimleri gibi hususlara bağlı olarak gerçekleştiği aşikârdır. Bu noktada akıllara bazı sorular gelmektedir: Mesnevî’nin kaleme alındığı en doğru haline sahip nüsha veyahut nüshalar hangileridir? Günümüzde ulaşılabilen mesnevî nüshalarında ne gibi değişiklikler ya da müdahaleler söz konusudur? Veyahut; muteber olarak anılan mesnevî nüshalarına en yakın nüshalar hangileridir? Elbette bu türden soruları çoğaltmak mümkündür. Kaldı ki mesnevî araştırmacıları bu türden sorular üzerinde çeşitli araştırmalar yapmışlardır ve bu konuda hâlen çalışmalar sürmektedir. Bu çalışmanın konusu, yukarıda bahsedilen hususta çalışmalar yapan mesnevî araştırmacılarının kullandığı aynı mesnevî nüshalarını tespit etmektir. Mesnevîyle ilgili eserleri incelenen araştırmacılar Reynold Alleyne Nicholson, Abdülbâki Gölpınarlı, Muhammed Ali Muvaḥḥid, Tevfîḳ Subḥânî, Abdulkerim Surûş ve Muhammed İsti‘lâmî gibi bu alanda önde gelen çalışmalar yapmış araştırmacılardır. Adı geçen araştırmacıların mesnevî neşirlerinin ilgili bölümleri tafsilatıyla incelenerek, neşirlerinde kullandıkları aynı mesnevî nüshaları tespit edilmiştir. İlaveten söz konusu nüshalar hakkında tavsiflere yer verilmiş ve araştırmacıların bu konudaki görüşlerine de kısaca değinilmiştir.