TRANSFORMATION FROM THE PATRON OF AGRICULTURE BOBO DEHKON INTO THE HERO OF TURKISH FOLK TALES BOSTANCI DEDE

ÖZ: Türk folklor araştırmacısı P.N. Boratav pek çok halk masalı derleyip yayımlamıştır. Söz konusu masallar yapısı ve işlevleri açısından olduğu kadar içindeki mitolojik ve arkaik unsurlar açısından da değerlidir. “Zaman Zaman İçinde” kitabında Boratav’ın topladığı masallar arasında “Bostancı Dede” adlı bir halk masalı yer almaktadır. Bostancı Dede halk edebiyatında hiç değinilmemiş ve araştırılmamış bir karakterdir. Konuya ilişkin az bilgi olmasına rağmen çalışmamızda yabancı kaynaklar kullanılarak kısmen de karşılaştırmalı yönteme başvurularak Bostancı Dede figürü ele alınıp yorumlanmaktadır. Köken bakımından söz konusu karakterin Orta Asya’da bilinen İslâm öncesi tarımcılık kültüne bağlı olan, zamanla ise veli statüsünü kazanan Bobo-Dehkon ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir. Monoteist İslâm dinini kabul eden Türkler Anadolu’ya geldiklerinde ise oralarda önceden yaşanan çeşitli karmaşık mitolojik anlayışlara rastlanmışlardı. Akdeniz ve Ege Denizi bölgelerine doğa güçlerini sembolize eden farklı tanrıları veren Batı Asya, Türklerin İslâmlaşmış anlayışlarına da katkı sağlamış olabilir. Böylece diğer varlıklara karışıp güçlü İslâm dini tarafından daha düşük yere indirilen Bostancı Dede demonik ve olumsuz nitelikleri kazanmıştır. Çalışmamızda Bostancı Dede’nin oluşumunu etkileyen imajlar, adı geçen karakterin özellikleri incelenmektedir. Bunun yanı sıra Rus halk edebiyatında tamamen aynı epizotları içeren masallar da değerlendirilip mukayese yapılmaktadır. ABSTRACT: Turkish folklore researcher P.N. Boratav has compiled and published many folk tales. The tales in question are valuable not only in terms of their structure and functions, but also in terms of their mythological and archaic elements. Among the tales collected by Boratav in his book "Zaman Zaman İçinde", there is a folk tale called "Bostancı Dede". Bostancı Dede is a character that has never been mentioned or researched in folk literature. Although there is little information on the subject, in our study, the figure of Bostancı Dede is discussed and interpreted by using foreign sources and partly by applying the comparative method. In terms of origin, it has been determined that the character in question is related to Bobo-Dehkon, who was affiliated with the pre-Islamic agricultural cult known in Central Asia and gained the status of saint over time. When the Turks who accepted the monotheistic religion of Islam came to Anatolia, they encountered various complex mythological understandings that existed there before. Western Asia, which gave different gods symbolizing the forces of nature to the Mediterranean and Aegean Sea regions, may have also contributed to the Islamized understanding of the Turks. Thus, Bostancı Dede, who was mixed with other beings and was demoted by the powerful Islamic religion, acquired demonic and negative qualities. In our study, the images that influenced the formation of Bostancı Dede and the characteristics of the said character are discussed and interpreted. In addition, fairy tales with exactly the same episodes in Russian folk literature are also evaluated and compared.