Fonksiyonel Dini Bir Kurum Olarak Mescitler “Azerbaycan Örneği”

Azerbaycan coğrafyası fetihler yoluyla İslam’la tanıştığı günden itibaren, mescitler fonksiyonel olarak İslami değerleri/ inancı halk arasında yayılması veya yaygınlaşması için temel eğitim-öğretim görevlerini üstlenmişlerdir. Esed Yakubi, Azerbaycan’da İslam dini eğitiminin yaygınlaşma sürecini mescitlerin üstlenmiş oldukları görevi şu şekilde açıklamıştır: “VIII. asrın başlarında Azerbaycan’da Cuma Mescit inşaları hayli çoğalmıştır. Camilerde toplanan ahaliye Arap kârîleri/hocaları Kur’an-ı Kerim okuyor ve öğretiyorlardı. Fakihler/Din bilginleri İslam Hukukuna göre muamelat ve ceza konularındaki bilgileri halka açıklamaya çalışmışlardır”. Hatta bir şehrin ilmi-medeni görünümü ve pedagoji düşüncesinin gelişmişliği o şehrin cami ve camilerindeki ilmi/bilimsel müzakere ve tartışmalar, oradaki eğitimin-öğretimin kalitesiyle ölçülmüştür. Bu çalışmada, Azerbaycan’da İslam’ın yayılması süreci ve bu tarihsel süreçte mescitlerin din/dini eğitim-öğretim de üstlendikleri fonksiyonlar ve önemi, mescit merkezli din eğitim hizmetlerinin toplumsal katkıları değerlendirilmektedir. Çalışmanın ilk başlığında, bölgenin fethi ve mescitlerin bu sürece katkıları, ikinci başlıkta Çarlık Rusya ve Sovyet Rusya’sı döneminde mescit merkezli din hizmetleri ele alınacak, üçüncü başlıkta bağımsızlık sonrası Azerbaycan’da devletin dini mabetlere hakkındaki kararlara değinilerek, mescitlerin iç ve dış hizmetleri hakkında bilgi verilecektir. Bu bağlamda çalışmada Azerbaycan’da geçmişten günümüze süregelen cami eğitiminin bağımsızlık öncesi ve sonrası olmak üzere karşılaştırması çalışmayı özgün kılmakla birlikte, literatürdeki boşluğu doldurma adına araştırmayı ayrıca önem arz etmektir.