RİVÂYETLERİYLE MUÂZE el-ADEVİYYE

Hz. Peygamber’in vefatı sonrasında sahâbe, İslam coğrafyasına dağılmışlar ve gittikleri yerlere Kur’ân ve Hadis ilmini de götürmüşlerdir. İşte Hz. Âişe’nin (ö. 58/678) ve Hz. Ali’nin (ö. 40/661) Basra’ya yaptıkları bu yolculuklarda tanıştığı kadınlardan biri Muâze el-Adeviyye’dir (ö. 83/702). Muâze, Basra ehlinin hadis ve fıkıh âlimlerinden biri olarak sûfî kişiliği ön plana çıkan tâbiî kadınlardan birisidir. Basra’nın ileri gelenlerinden Sıla b. Eşyem (ö. 62/681) ile evlenmiş olan Muâze, oğlunun ve kocasının şehit olmasından sonra söylediği sözlerle güçlü bir kadın profili çizmektedir. Muâze’nin Basra’da kadınlardan oluşan bir ilim halkası bulunduğu gibi erkek talebelere de hadis öğrettiği bilinmektedir. O, tâbiîn döneminin bilgisi, dirayetiyle tanınan ve kitaplara adı geçen nadir kadınlarındandır. Basra’da bulundukları zamanda Hz. Âişe ve Hz. Ali’den hadis öğrendiği anlaşılan Muâze, özellikle Hz. Âişe’ye sorduğu önemli sorularla hadis külliyatına geçmiştir. Bu makalede Muâze’nin hayatı ve rivayetleri ele alınmıştır. Ancak meşhur râvilerinden olmasına rağmen kaynaklarda kadın râviler hakkında çok fazla bilgi bulunmaması sebebiyle onun hayatına dair ulaşılabilen bilgiler de sınırlıdır. Şöhreti çağları aşan Muâze’nin rivayet sayısının çok olduğu ve hadis rivayetinde aile faktörünün etkili olduğu varsayımından yola çıkarak onun kimlerden hadis alıp naklettiği, Kütüb-i Sitte’deki rivayet sayısı, rivâyetlerin hangi bablarda tahric edildiği ve hangi konuları ele aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu vesileyle satır aralarında kalmış olan bilgilerin ortaya çıkarılarak Muâze el-Adeviyye’nin Hadis ilmine yaptığı katkıların anlaşılması hedeflenmiştir. Nitel bir yaklaşımla ele alınan araştırmada, literatür taramasıyla elde edilen veriler içerik analizine tabi tutularak değerlendirilmiştir. Rivayetlerin değerlendirilmesinde istikrâ (induction, tümevarım) yöntemi kullanılmıştır. Hadisin senedi hakkında hüküm vermek için sened ricalinin incelenmesinde nakdu’s-sened (eleştirel analitik metod) esas alınmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi için sıklık analizi yapılmıştır. Muâze’nin rivayetleri makalenin sınırlarını aşacağı için çalışma Kütüb-i Sitte ile sınırlı tutulmuştur. Mükerrer hadisleri tespit etmek ve metin incelemesi yapmak için rivayetler konularına göre tasnif edilmiştir. Tasnif edilen bölümde birden fazla rivayet olduğunda ana metinde bir hadisin senedi ve metni yazılarak tercümesine yer verilmiş, diğer rivayetler dipnotta gösterilmiştir. Konularına göre tasnif edilen rivayetler şema ile gösterilmiş ve lafız farklılıklarına işaret edilmiştir. Daha sonra sened zincirinde yer alan râviler hakkında bilgi verilmiş ve her senedden sonra o senedin sıhhat durumu ile ilgili elde edilen sonuç belirtilmiştir. Metin incelemesi için şerh ve fıkıh kitaplarına müracaat edilerek değerlendirme yapılmıştır.