Çin’de bir Osmanlı, Nusret Ali Han Dehlevi ve ‘Çin Maçin’ Adlı Eseri (1901)

Öz Bu makale, Osmanlı ve Çin imparatorlukları arasındaki siyasi ilişkilerin oldukça sınırlı olduğu bir döneme yoğunlaşmaktadır. Çin Maçin adlı eser, çalışmanın temel kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu eserin muhtevası, aslen Britanya Hindistan'ı kökenli olan ve Hindistan'da Britanya yönetimi ile yaşanan anlaşmazlıklardan kaçarak Devlet-i Âliyye'ye iltica eden Seyyid Nusret Ali Han Dehlevi'nin (1852-?) tahmini 1877 yılı öncesinde gerçekleştirdiği Çin Seyahati sonucunda kaleme alınmıştır. Nusret Ali Han, bu seyahati neticesinde; kendi notları, başkaca seyahatnameler ve güncel raporlar ile harmanlayarak 1901 yılında “Çin Maçin” adlı eseri vücuda getirmiştir. Çin Maçin' adlı eser, Çin'in; siyasi, kültürel ve coğrafi özelliklerini anlatmanın yanı sıra önceki seyahatnamelerin efsanevi anlatılarını ve mevcut olayları bir araya getirerek aktarmaktadır. Çalışma, Çin ile ilgili verilerin söz konusu dönemde seyyahlar tarafından aktarıldığı ve henüz diplomatik ilişkilerin iki imparatorluğun “hâl’en ve maslahaten” uygun olmaması gibi nedenlerden ötürü kurulmadığı bir zaman dilimi üzerinde durmaktadır. Bu yönüyle eser, Asya’nın iki ucundaki tarihsel etkileşimin tanıkları olarak gezginlerin önemini vurgulamakta ve yazarın Britanya Hindistan’ı kökenli bir Osmanlı memuru olmasının, eserin değerini artırdığına dikkat çekmektedir. Nitekim eserin üslup ve biçimi, dahası içerisindeki birtakım ifadelerin kullanılış tarzı, yazarın farklı bir kültür ve iklimden geldiğini vurgular niteliktedir. Bu çalışma, siyasi ilişkilerin henüz kurulmadığı bir dönemde, Osmanlı-Müslüman bakış açısıyla Çin tarihine dair yapılan gözlemleriyle, Osmanlı İmparatorluğu ile Çin arasındaki etkileşimleri anlama konusunda önemli bir rol üstlenmektedir ve kaynak olarak büyük bir katkı sunmaktadır. Sözcükler: Nusret Ali Han, Çin, Osmanlı, Seyyah, Seyahatname.