Dilbilimsel Çözümlemelerin Hadislerin Anlaşılmasında Kullanımı: İbn Huzeyme’nin Sahîh’i Özelinde

Hadisleri anlamak ve onlardan hüküm istinbatında bulunabilmek için rivayetler sened ve metin itibarıyla birçok açıdan tetkik edilmiştir. Ehl-i hadîsin Ehl-i rey ulemasının yöntemsel tercihlerine karşı geliştirdiği bir alt disiplin olan fıkhu’l-hadîs de bu bağlamda özellikle lügavî unsurlar üzerinden rivayetleri anlamak ve hüküm bina etmek temeline dayanır. Meseleye bu zaviyeden bakıldığında çalışmanın konusu; Ehl-i hadîsin dilsel ögeleri doğrudan ya da destekçi olarak kullanmak suretiyle rivayetleri yorumlama çabaları ve bunun neticeleridir. Araştırmanın amacı; Arap dilinin hususiyetleri bağlamında gramatik ya da anlamsal unsurların hadisleri anlamadaki katkılarının ortaya konulması ve aynı zamanda bunun doğurabileceği muhtemel neticelerin gözler önüne serilmesidir. Ehl-i hadîsin çok geniş bir yelpazeyi içerisine alması ve kendi içinde homojen bir yapı arz etmemesi nedeniyle çalışmada İbn Huzeyme gibi fıkhu’l-hadîs ve ihtilâfu’l-hadîs ilimleri noktasında yetkinliği bilinen bir âlim ile tahdide gidilmiştir. Ayrıca makalede fıkhî meseleler ağırlıkta olduğu için müellifin itikadî konulara hasrettiği Kitâbü’t-tevhîd’i yerine Sahîh’i ile konu sınırlandırılmıştır. Araştırmada Arap dili ilimleri ile Hadis ilimlerinin verileri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Yöntemsel açıdan makale; amaca göre nedensellik ilkelerini araştırıcı, zamana göre dönemsel, kullanılan teknikler itibarıyla temel araştırmalar kategorisindedir. Veri toplama teknikleri itibarıyla da kitaplık araştırmaları kategorisine dâhil edilebilecek nitel bir çalışmadır. Araştırma, hadislerin doğru anlaşılması ve üzerine hüküm bina edilmesi noktasında lafzın değerini ve tek başına yeterlilik düzeyini ele alması itibarıyla önemlidir. Netice olarak dile dair hususiyetler rivayetleri anlama noktasında önemli veriler sunmakta, hadislerden ahkâm inşasına doğrudan katkı sağlamaktadır. Ancak kimi zaman dilsel unsurların rivayet yorumlamalarında tek başına yeterli olmadığı, kimi zaman da çözüme katkı sağlayabilecek bir kısım argümanların göz ardı edilebilmesine neden olduğu görülmüştür.