The Art of Mushakala in Bukhari: The Example of Ibn Hajar

Müşâkele sanatı, üslub olarak Câhiliye dönemi şiirlerinde kullanılmıştır. Kur’an ve hadislerde de çokça örneği bulunan bu sanat; anlamı vurgulamak, dinleyicinin dikkatini çekmek, bazen de lafızlar arasında uyum sağlamak için kullanılmaktadır. Âyet ve hadislerde geçen hayâ etmek, usanmak, tuzak kurmak, hicvetmek, gibi duygu ve fiillerin zahiri anlamıyla Allah’a nispet edilmesi olumsuz birtakım sonuçlara neden olmaktadır. Nitekim bazı art niyetli kişilerin bu ifadelerin kullanımında müşâkele üslubunu göz ardı ederek Allah’ı; tuzak kuran ve hilekâr olmakla niteledikleri görülmektedir. Diğer yandan âyet ve hadislerdeki bu belâgat özelliğini bilmeyen kişilerin de antropomorfik bir Allah inancı geliştirme tehlikesi söz konusudur. Nitekim İslâm tarihinde bu durumun birtakım kelâmî problemlerin ortaya çıkmasına neden olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada hadislerde geçen müşâkele sanatı örnekleri üzerinde durulmuş, kaynak olarak Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ adlı eseri seçilmiş ve bu esere İbn Hacer’in yazdığı Fetḥu’l-bârî adlı şerhindeki müşâkele sanatına yönelik tespitleri konu edilmiştir.