TÜRK HALK İNANIŞLARINDA KAN SEMBOLİZMİ

Kültür ve inanç toplumların geçmişleriyle gelecekleri arasında kurdukları bağların vazgeçilmez unsurlarıdır. Kan, birçok kültür ve medeniyette, doğumu, canlanışı, yaratılışı, var oluşu, hayatı aynı zamanda sonu, yok oluşu, ölümü çağrıştırmasının etkisiyle oldukça geniş bir inanç örüntüsü ve anlam alanı yaratır. Bu nedenle kan, mitolojiden, İslamiyet öncesi inanç sistemlerinden, semavî dinlerden ve bunlarla yoğrulan kültürel kodlardan gelen birikimle oldukça geniş bir semboller alanının tam ortasında yer alır. Kültürlerin tümüne yakınında kan, ruhun barınağı ve hayatın kaynağı olarak görülür. Tanrısal özelliğe sahip olduğuna inanılan ruhun kanda taşındığına olan bu inanç kanın kutsallığını pekiştirir. Türk kültüründe de kendisine sembolik anlamlar yüklenen varlıklardan biri “kan”dır. Kimi zaman arındırıcı, sağaltıcı, koruyucu, kutsayıcı işlevleriyle kimi zaman zarar verici, yok edici vb anlamlarla kültürümüzde önemli bir unsur olarak yaşamaya devam etmektedir. Kana yüklenen sembolik anlamlar kadim kültürlerdeki insan davranışları üzerinde daha etkin olsa da bu etkinin günümüzde değişerek devam ettiği söylenebilir. Türk kültüründe korunma ve arınma amaçlı uygulamaların yanında kan esasına dayalı üstünlük iddiası, kan davası, kan bağı, kan çekmesi, kan kardeşliği, asaletin kan ile taşındığı inancı, akrabalıkların kan esaslı oluşu, evlenmesi yasak kimselerin kanla belirlenmesi kan sembolizminin etkisinin günümüzde de devam ettiğini gösterir. Türk kültür ve inanç sisteminde kanın dini uygulamalardan halk inanışlarına, sağaltım yöntemlerinden yazılı ve sözlü edebi ürünlere yansıyan birçok sembolik kullanımı vardır. Halk inançları doğumdan ölüme kadar insan hayatının tüm safhalarında karşımıza çıkar. Aynı zamanda bu inanışlar gerek bireysel gerek toplumsal pek çok ritüeli de şekillendirir. Bu çalışmada Türk kültüründe tespit edilen inanış örneklerdeki “kan” simgesinin anlam çerçevesi incelenmiştir. Bu bağlamda söz konusu simgenin Türk kültüründe ne gibi duygu, durum ya da fikirlerin aktarımında kullanıldığı tespit edilmiş, “kan”ın etrafını saran inanç örüntüsü ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda Türk kültürünü yaşatan, kuşaktan kuşağa aktarımını sağlayan manzum, mensur edebi ürünlerden halkın sağaltım yöntemlerine, kurban ritüelinden büyüsel uygulamalara, geçiş dönemleri töre ve törenlerinden canlı, cansız kavramlar etrafında oluşan halk inanışlarına kadar pek çok kültürel unsurda “kan”ın olumlu ya da olumsuz farklı sembolik anlamlarla yer aldığı görülmüştür.