Yûsuf Erdebîlî’nin El-Envâr Li A’mâli’l-Ebrâr Adlı Eseri Bağlamında Kıyas Konusundaki Görüşleri

Kıyas, Kur’ân ve Hz. Peygamber’in (s.a.s) söz, fiil ve takrirleri üzerinde şekillenen ve İslâm hukukunun dogmatik olmasını engelleyen önemli bir delil/içtihat yöntemidir. Bu öneme binaen birçok İslâm âlimi kıyasa dair görüş ileri sürmüş, Yûsuf Erdebîlî’de onlardan biridir. Hicri VIII. yüzyıl Azerbaycan bölgesi Şâfiî âlimlerinden olan Yûsuf Erdebîlî, doğu medreselerinde okutulan el-Envâr li a’mâli’l-ebrâr adlı eseriyle meşhur olmuştur. Yûsuf Erdebîlî fürû-i fıkh dair te’lif ettiği bu eserinde; kıyası ele almış ve konuyu örnekleriyle inceleyerek ilim taliplilerine katkı sunmaya çalışmıştır. Eserde kıyas tanımlanarak konuya giriş yapılmış ve kıyas türleri örneklerle ele alınmıştır. Yûsuf Erdebîlî, kıyası celî ve hafî olmak üzere ikiye ayırmış akabinde bunların da her birini illet, delâlet ve kıyası fî ma’ne’l-asl olmak üzere üç kısma taksim etmiştir. Yûsuf Erdebîlî’nin kıyas fî ma’ne’l-asl başlığında zikrettiği kölenin hür kişiye ya da mala kıyas edilmesi meselesi, Şâfiî usul âlimleri tarafından kıyâsü’ş-şebeh bağlamında ele alınmıştır. Erdebilî dışında hiçbir Şâfiî usul âliminin bu örneği kıyas fî ma’ne’l-asl başlığında ele aldığını tesbit edemedik. Yûsuf Erdebîlî’nin değindiği diğer bir konu da fer’in bir ve birden fazla asıl arasında kalması durumu ile fer’in kendi cinsinden olan ve kendi cinsinden olmayan iki asıl arasında kalması durumunda hangisinin tercih edileceği konusudur. Yûsuf Erdebîlî’nin kıyas çeşitleri ve birden fazla asıl arasındaki kıyasa bakışı makalemizin ana konusunu teşkil etmektedir. Yusuf Erdebîlî’nin kıyas anlayışı, özelde mütekellimin metoduna göre te’lif edilmiş eserler; genelde ise, fukahâ ve memzuc metodla yazılmış eserler bağlamında ele alınmıştır.