TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE {+DIR} ANLAMBİRİMİNİN YARGIYI SABİTLEME EĞİLİMİ: ANLAMI VE BİLGİYİ İNŞA ETME İŞLEVİ

Bu makalede, genellikle “bildirme eki” olarak adlandırılan {+DIr} anlambiriminin Türkiye Türkçesinde en sık işletildiği iki kullanım alanındaki (tümce sonlarına eklendiği durumlardaki) işlevi/işlevleri konu edilmiştir. Bu doğrultuda öncelikle {+DIr} anlambiriminin söz konusu kullanımları üzerine alanyazındaki bilimsel tartışmalar kısaca incelenmiştir. İncelemenin ardından anlambirimin her iki kullanımı için de geçerli olmak üzere “kesinlik” ve “olasılık” gibi birbirinden uzak iki ayrı anlam ilgisini nasıl kurduğu sorusu sorulmuş, eklendiği tümcelerle ve ifade bağlamıyla kurduğu ilişkiler temelinde, anlamın kesinlik ile olasılık arasında gidip gelişine nasıl tesir ettiği örnekler üzerinden gözlemlenmeye çalışılmıştır. Bunun neticesinde, {+DIr} anlambiriminin eklendiği tümceye olasılık anlamı katmadığı, olasılık durumunu kesinliğe yaklaştırdığı, dolayısıyla her durumda yargıyı kesinleştirme/sabitleme eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. Buna göre verici, kesinliği engelleyici birtakım etkenler bulunsa bile doğruluğuna güvendiği yargısını kesinliğe olabildiğince yaklaştırmak için {+DIr} anlambirimini tümcenin sonuna eklemektedir. Son tespitin ardından {+DIr} anlambiriminin “kesinleştirme” veya “kesinliğe yaklaştırma” işlevinde kullanılma oranlarının konuşma dili ve yazı dilinde farklılaşması üzerinde durulmuştur. Anlambirimin, yazı dilinde çoğunlukla kesinleştirme işlevinde kullanılıyor olması, Walter J. Ong’un “yazı teknolojisinin dil ve insan psikodinamiği üzerine etkilerini” içeren görüşleri dayanaklığında açıklanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda, {+DIr} anlambiriminin, yazı dili-konuşma dili zeminlerinin ötesinde, tümel yargılarda kesinleştirme işlevinde kullanılmak gibi ayırıcı bir özelliğinin oluşu, yine dil-yazı ilişkisi temelinde izah edilmiştir. Çalışmanın son bölümde tümel ifadeler, Hans-Georg Gadamer’in felsefi hermeneutiğinin anlam-bilgi-dil ilişkisine dayanak sağlayan düşünceleri üzerinden değerlendirilmiş, bu itibarla tümel ifadelerde kesinleştirme ve kesinliği pekiştirme amacıyla kullanılan {+DIr} anlambiriminin dilin düşünceyi, bilgiyi ve entelektüel faaliyeti örgütleyen art alanı olan “söylem” özelinde bir “anlamı ve bilgiyi inşa etme işlevinin” olduğu çıkarımında bulunulmuştur.