Fütüvvetname ve Ahilik Teşkilatında Yaygın Din Eğitimi: Razavi’nin Fütüvvetnamesi Örneği

Ahi, tarihte ideal bir insan tipi olarak anlamlandırılmıştır. İdeal insan tipine Araplar, “feta” derken, İranlılar “civan-mert”, Türkler de “akı” adını vermiştir. Türklerin İslamiyet’e girmeleriyle beraber “akı” kelimesinin “ahi” kelimesine dönüştüğü rivayet edilmektedir. Adını cömertlik, kardeşlik anlamına gelen “ahi” kelimesinden alan ahi teşkilatı, 13. yüzyılda kurumsallaşmış; Anadolu’da halkın büyük desteğini kazanmış, onların maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılayarak ideal insan yetiştirmeyi hedeflemiştir. Bu teşkilatlar yamak, çırak, kalfa, usta hiyerarşik düzeni içerisinde meslek eğitimiyle birlikte din ve ahlak eğitimini de organize etmişlerdir. Ahi teşkilatının ortaya çıkmasından hemen sonra ahi fütüvvetnamelerinin yazıldığı görülmüştür. Fütüvvetnameler, İslam coğrafyasında ortaya çıkan fütüvvet teşkilatının Türk örf ve gelenekleriyle yoğrulması sonucu oluşan ahi tekkelerinin iç yönetmeliği, ahilerin el kitabı olarak kullanılmıştır. Kelime anlamı itibariyle; gençlik, yiğitlik, kahramanlık, olgunluk, doğruluk, cömertlik gibi anlamlara gelen fütüvvet; Allah’ın emirlerine uyma, kötülüklerden kaçınma, ibadetleri güzel yapma, gizli ve açık olarak güzel ahlaka sarılma anlamına gelmektedir. Kur’an-ı Kerim’de Nemrut’a başkaldıran Hz. İbrahim’den, putperestliği reddederek Allah’a iman ettiğini açıklayan Ashâb-ı Kehf’ten, Hz. Musa’nın yol arkadaşından, iffetini muhafaza eden Hz. Yusuf’tan “feta” olarak bahsedilmiştir. Kur’an’da kahramanlıkları ön plana çıkarılarak, iman, ibadet ve ahlak timsali olarak bahsedilen Hz. İbrahim, Hz. Musa ve arkadaşı, Hz. Yusuf ve Ashab-ı Kehf, “Fütüvvet” ehli için rol model olarak gösterilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de “feta” kelimesinin geçtiği haramlardan uzak durma ve helallerle yetinme eksenindeki ayetler, fütüvvet anlayışının temelini oluşturmuştur. Çalışmada ahilik teşkilatlarında fütüvvetnamelerin yaygın din eğitimi açısından önemi üzerinde durulmuştur. Fütüvvetnamelerin muhtevasında peygamber kıssaları, sahabe hayatları, evliya menkıbeleri, alimlerin ve tarihi şahsiyetlerin hayat hikayeleri, İslam ahlakının temel ilkeleri, ahiliğin geleneksel uygulamaları yer almaktadır. Ahi teşkilatları; sosyal, siyasal, dini ve ahlaki alanlarda önemli hizmetler görmüştür. Ahi teşkilatlarında görülen yamak, çırak, kalfa, usta hiyerarşisi içerisinde verilen meslek ve din eğitimi gündüz iş yerlerinde akşam ahi tekke ve zaviyelerinde devam etmiştir. Ahilik teşkilatının mesleki ve din eğitimi konusunda etkili olduğu; uzunca bir döneme damgasını vurduğu bilinmektedir. Ahilik teşkilatı insana sadece dini ve ahlaki görevlerini öğreterek onu ahirete hazırlamamış, ona dünyada iaşe ve ibatesini sağlayacak bir meslek öğretimini de üstlenmiştir. Dünya ve ahiret işleri arasında muhteşem bir denge kurarak dünya ve ahireti birbiriyle ilişkilendirmiştir. Ahinin eğitiminde sadece işinin ustası olması hedeflenmemiş, iyi bir insan olması da amaçlanmıştır. Yaygın din eğitimi açısından önemli bir kurum olarak tarihteki misyonunu tamamlayan ahi teşkilatı, günümüzde büyük bir öneme sahip mesleki ve din eğitimi için iyi örnekler barındırmaktadır. Araştırmanın konusu ahi tekkelerinde bir iç yönetmelik ve el kitabı olarak kullanılan fütüvvetnamelerin din eğitimi açısından önemi, araştırmasıdır. Asırla boyu ahî tekkeleri, meslek ve din eğitimini birlikte yürütmüştür. Fütüvvetname ve ahi tekkelerinin günümüz eğitim sisteminde etkisinin olup olmadığı, bu kültürel mirasın nasıl yorumlanacağı araştırmanın problemini oluşturmaktadır. İncelememiz fütüvvenamelerde bulunan din eğitimi bulgularını, eğitim ilke ve prensiplerini tespit ederek bu ilke ve prensiplerin günümüz eğitim sisteminde kullanabilme imkanını araştırmak amacıyla yapılmıştır. Kültür ve medeniyet tarihimizde müellifi bilinen ve bilinmeyen çok sayıda fütüvvetname olması sebebiyle çalışmamız Razavi’nin fütüvvetnamesi bağlamında değerlendirilerek sınırlandırılmıştır. Araştırmamız nitel bir çalışma olup literatür taraması yapılarak doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Ahilerin tarihte meslek eğitimiyle birlikte başarıyla uyguladığı din ve ahlak eğitiminde, evrensel nitelikli birçok ilke bulunmaktadır. Bu anlayışın günümüz şartlarına uyarlanarak eğitim politikalarına yansıtılması eğitim öğretim açısından faydalı olacaktır.