Arap Harfli Kazak Basın Dönemindeki Süreli Yayınlar ile Dil ve Alfabe Konuları (1870-1929)

Kazakistan’da basın faaliyetlerinin görülmeye başlandığı XIX. yüzyılın ikinci yarısı Kazak dili açısından önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Arap harfli süreli yayınlarda filoloji değeri taşıyan konu başlıklarına bakıldığında; alfabe tartışmaları, Kazak dilinin Arap harfleriyle yazımını düzenleyen imla kuralları, Kazakçanın ve Rusçanın resmî kurumlardaki statüsü, eğitim dili açısından Kazakça ve Rusçanın durumu, ders kitaplarında ve basında dilin kullanımı, yabancı kelimelere karşılık bulma gibi başlıkların ele alındığı görülür. Adı geçen konular en fazla A. Baytursınov, M. Duwlatov ve T. Şonanov gibi isimler tarafından gündeme getirilir. Diğer yandan ilk gazete ve dergiler; Kazak aydınları tarafından eğitim, siyaset, ekonomi dil, tarih, edebiyat ve kültürle ilgili teorilerin ve görüşlerin yer verildiği bilimsel yayınlar görünümündedir. Kazak halkının içinde bulunduğu geri kalmışlığın çözümüne yönelik çabalar, halkın millî ve manevi duygularını uyandırmak için verilen tavsiyeler bu yazıların başlıca amacı olarak öne çıkar. Bunlara ilave olarak ilk gazete ve dergilerin rejim tarafından sık sık kapatılması Kazak basın hayatının istikrarını bozan en önemli sorunlardan biri olarak göze çarpar. Bu makale, Kazakistan’da ilk gazetenin çıkarıldığı tarih olan 1870 ile Latin alfabesinin kabul tarihi olan 1929’a kadar olan süre zarfında Arap harfleriyle çıkarılan süreli yayın adlarının tespitini ve bunların içeriğine dair kısa değerlendirmeler yapmayı konu edinmektedir. Çalışma, Arap harfli dönemdeki gazete ve dergilerle sınırlı olup bu yayınlarda yer alan dil ve alfabeye dair içerikleri tanıtmayı amaçlamaktadır. Arap harfli Kazak Türkçesi çalışmalarına katkı sunması beklenen bu çalışmada sözü edilen dönem için en az 33 gazete ve 23 dergi bulunduğu anlaşılmış ve bu yayınlarda ele alınan filolojik malzemelerin kapsamlı olarak araştırılması durumunda elde edilecek bilgilerin Kazak dili tarihine ve Arap harfli süreli yayın çalışmalarına önemli katkılar sunacağı sonucuna ulaşılmıştır.