{"title":"Türkmen Türkçesinde Dudak Benzeşmesi (Labial Sıngarmonızm)","authors":"S. Şahin","doi":"10.24155/TDK.2019.104","DOIUrl":null,"url":null,"abstract":"Turkcede dudak uyumunun Eski Turkceden baslayarak pek saglam olmadigi, Osmanli Turkcesinin son donemlerinde dudak uyumunun ortaya ciktigi gorulmektedir. Turkcede yuvarlaklasmalarin cesitli sebepleri vardir. Eski Turkcede /g/, /ġ/ seslerinin dusmesi, dudak unsuzlerinin etkisi, benzesmeler uyumun bozulma sebeplerinin basinda gelir. Bazi kelimelerdeki yuvarlaklasmanin sebebi ise anlasilamamaktadir. Turkcede yuvarlaklasmalar yazi dilinde gosterilmez, fakat konusma dilinde yuvarlaklasmalara rastlanir. Eski Anadolu Turkcesi, Osmanli Turkcesi ile birlikte Anadolu agizlarinda; Oguz, Kipcak, Karluk, Kuzeydogu grubu lehcelerinin bazilarinda yuvarlaklasma, konusma dilinde belirgin olarak gorulmektedir. Turkmen Turkcesinde standart yazi dilinde yuvarlak unluler belirli hecelerden sonra yazi dilinde gosterilmemesine ragmen, konusma dilinde yuvarlaklasmalarin oldugu gorulmektedir. Bu yuvarlaklasmalar da bazi Turkmen agizlarinda gorulmektedir. Turkmen Turkcesinde ikinci heceden sonra yuvarlak unlu bulunmamasi dudak uyumunun bozulmasina sebep olmustur. Standart yazi diline gelecek olursak Turkmen Turkcesinde dudak uyumuna uyan kirka yakin ek vardir. Turkmen Turkcesinde yazi dilinde gosterilmeyen yuvarlaklasmalar yalnizca konusma dilinde gorulmektedir. Turkmen Turkcesindeki yuvarlaklasmalar sozcukteki unlulerin kalinlik veya inceligine, genis veya darligina, uzunluguna veya kisaligina, sozcugun hecelerinin acik veya kapali olmasina, hece sayisina sozcuge gelen eklere, konusurun konustugu diyalektin ses ozelliklerine gore farkliliklar gosterebilmektedir. Turkmen Turkcesinde gorulen uzunluklar dar-yuvarlak unlulerde dudak uyumunu degistirmez. Ikinci hecedeki dar unlu, imlada duz unlu harfle yazilir ama yuvarlak unluyle soylenir. Bu calismada Turkmen Turkcesinin konusma dilinde gorulen yuvarlaklasmalar ele alinmaya calisilmistir. Turkmen Turkcesini ogrenmeye ya da konusmaya calisanlarin zorlandiklari bir mesele oldugu icin bu konunun ayrintili olarak incelenilmesi dusunulmustur.","PeriodicalId":322429,"journal":{"name":"Turk Dunyasi Dergisi","volume":"1 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.0000,"publicationDate":"2019-03-29","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":"0","resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":null,"PeriodicalName":"Turk Dunyasi Dergisi","FirstCategoryId":"1085","ListUrlMain":"https://doi.org/10.24155/TDK.2019.104","RegionNum":0,"RegionCategory":null,"ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":null,"EPubDate":"","PubModel":"","JCR":"","JCRName":"","Score":null,"Total":0}
Türkmen Türkçesinde Dudak Benzeşmesi (Labial Sıngarmonızm)
Turkcede dudak uyumunun Eski Turkceden baslayarak pek saglam olmadigi, Osmanli Turkcesinin son donemlerinde dudak uyumunun ortaya ciktigi gorulmektedir. Turkcede yuvarlaklasmalarin cesitli sebepleri vardir. Eski Turkcede /g/, /ġ/ seslerinin dusmesi, dudak unsuzlerinin etkisi, benzesmeler uyumun bozulma sebeplerinin basinda gelir. Bazi kelimelerdeki yuvarlaklasmanin sebebi ise anlasilamamaktadir. Turkcede yuvarlaklasmalar yazi dilinde gosterilmez, fakat konusma dilinde yuvarlaklasmalara rastlanir. Eski Anadolu Turkcesi, Osmanli Turkcesi ile birlikte Anadolu agizlarinda; Oguz, Kipcak, Karluk, Kuzeydogu grubu lehcelerinin bazilarinda yuvarlaklasma, konusma dilinde belirgin olarak gorulmektedir. Turkmen Turkcesinde standart yazi dilinde yuvarlak unluler belirli hecelerden sonra yazi dilinde gosterilmemesine ragmen, konusma dilinde yuvarlaklasmalarin oldugu gorulmektedir. Bu yuvarlaklasmalar da bazi Turkmen agizlarinda gorulmektedir. Turkmen Turkcesinde ikinci heceden sonra yuvarlak unlu bulunmamasi dudak uyumunun bozulmasina sebep olmustur. Standart yazi diline gelecek olursak Turkmen Turkcesinde dudak uyumuna uyan kirka yakin ek vardir. Turkmen Turkcesinde yazi dilinde gosterilmeyen yuvarlaklasmalar yalnizca konusma dilinde gorulmektedir. Turkmen Turkcesindeki yuvarlaklasmalar sozcukteki unlulerin kalinlik veya inceligine, genis veya darligina, uzunluguna veya kisaligina, sozcugun hecelerinin acik veya kapali olmasina, hece sayisina sozcuge gelen eklere, konusurun konustugu diyalektin ses ozelliklerine gore farkliliklar gosterebilmektedir. Turkmen Turkcesinde gorulen uzunluklar dar-yuvarlak unlulerde dudak uyumunu degistirmez. Ikinci hecedeki dar unlu, imlada duz unlu harfle yazilir ama yuvarlak unluyle soylenir. Bu calismada Turkmen Turkcesinin konusma dilinde gorulen yuvarlaklasmalar ele alinmaya calisilmistir. Turkmen Turkcesini ogrenmeye ya da konusmaya calisanlarin zorlandiklari bir mesele oldugu icin bu konunun ayrintili olarak incelenilmesi dusunulmustur.