Εθνική επιβίωση, εθνικισμός και αναγκαστική μετανάστευση: Η ιστορική δημογραφία της Ελληνικής κοινότητας της Μικράς Ασίας στο τέλος της Οθωμανικής εποχής

Ή ιστορική δημογραφία τής ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρίσκeται τά τeλeυταία χρόνια στο eπίκeντρο τής eπιστημονικής eρeυνάς στο χώρο των ’Οθωμανικών σπουδών. Μία πλeιάδα eρeυνητών έχουν έπιχeιρήσeι νά άναστηλώσουν τήν πληθυσμιακή eξέλιξη διαφόρων πeριοχών τής ’Οθωμανικής αύτοκρατορίας, βάσeι νέων στοιχeίων άπό τά δυσπρόσιτα ’Οθωμανικά άρχeΐα. Ή ιστορική δημογραφία τών πιό πρόσφατων πeριόδων, ιδίως τοΰ 19ου αιώνα, μπορeί νά τeκμηριωθeί άπό τά δeδομένα τών έπίση- μων άπογραφών καί πληθυσμιακών καταστίχων. Ό χαρακτήρας τών πηγών αυτών άλλά καί ό έστιασμός τοΰ ένδιαφέροντος τών έρeυνητών τeίνουν στις μέχρι τώρα μeλέτeς νά ύπeρβάλλουν άριθμητικά τό τουρκικό στοιχeίο eις βάρος τών άλλων έθνικών ομάδων τοΰ ’Οθωμανικού πληθυσμού. Ή τάση αυτή έκδηλώνeται έντονότeρα σέ σχέση μέ πιό πρόσφατeς καί συνeπώς πολιτικά πιό έπίμαχeς ιστορικές πeριόδους, ίδίως τήν έποχή τής διάλυσης τής ’Οθωμανικής αύτοκρατορίας (1878 - 1920). Γιά νά έξ- ισορροπηθeΐ ή eικόνα καί νά άποδώσeι πιό πιστά τις δημογραφικές πραγματικότητeς, τόσο ώς πρός τήν έθνολογική πολυμορφία όσο καί ώς πρός τις τάξeις τών μeγeθών, έπι βάλλeται ό έμπλουτισμός τοΰ φάσματος τών πηγών. 'Ως συμβολή πρός αυτή τήν κατeύθυνση ή παρούσα μeλέτη παρουσιάζeι στοιχeία πού προέρχονται άπό έλληνικές πηγές γιά νά άποκα- ταστήσeι άκριβέστeρα τή δημογραφική eικόνα τοΰ τeλeυταίου έλληνι- σμοϋ τής Μικρός ’Ασίας στις άρχές τής δeύτeρης δeκαeτίας τοΰ eίκοστοΰ αιώνα, πριν τήν έναρξη τών διωγμών, πού κατέληξαν στον τeλικό του ξeριζωμό δέκα χρόνια άργότeρα. Στό πρώτο μέρος τής μeλέτης συνοψίζονται τά πορίσματα τής έρeυνας τοΰ Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών καί παρουσιάζονται οί τρeις γeωγραφικές-έθνογραφικές ένότητeς στις όποιeς μπορeί νά διακριθeΐ ό Μικρασιατικός έλληνισμός (Βορeιοδυτικά καί Δυτικά παράλια, Κeντρική καί Νότια Μικρασία, Βόρeια καί Βορeιοανατολική Μικρασία). Στό δeύτeρο μέρος παρουσιάζονται συνοπτικά τά πορίσματα τής άπογραφής τοΰ έλληνικοΰ πληθυσμοΰ τής Μικρός ’Ασίας πού πραγματοποιήθηκe σέ συνeργασία τοϋ Οικουμeνικού Πατριαρχeίου μέ τις κατά τόπους έλληνικές προξeνικές άρχές κατά τά eτη 1910-1912. Ή άπογραφή αύτή άνeβάζeι τόν ορθόδοξο έλληνικό πληθυσμό τής Μικρός ’Ασίας σέ 1.547.952 άτομα τό 1912. Τέλος τό τρίτο μέρος τής eργασίας παρουσιάζeι τις μορφές τής έξ- όδου του Μικρασιατικού eλληνισμού άπό τίς άρχαιeς του κοιτίδeς τά eτη 1922-1924. Οί τeλικοί άριθμοί τού προσφυγικοΰ πληθυσμού τής Eλλάδας πού άπέδωσe άπογραφή τού 1928 άντιπαραβάλλονται προς τούς άριθμούς τής πατριαρχικής άπογραφής τού 1912 γιά νά άποκαλυφθeΐ για πρώτη φορά μέ άκριβή στατιστικά στοιχeία τό μέγeθος τού όλοκαυτώματος πού όπέστη ό eλληνικός ορθόδοξος πληθυσμός τής Μικρός ’Ασίας κατά τή δeκαeτία 1912-1922.