Osmanlı’da Bestekâr Padişah İmamları ve Türk Din Mûsikîsine Katkıları*

İslâm tarihinde imamlık, ilk olarak Hz. Peygamber’in (sav) namaz kıldırmasıyla başlatılmaktadır. Daha sonra Dört Halife dönemi, Emevîler, Abbasîler ve Selçuklular başta olmak üzere pek çok devletten Osmanlı’ya intikal etmiştir. Köklü bir müessese olan imamlık, Osmanlı’da çok daha zengin bir yapıya dönüşmüştür. Mescid, câmi, Enderûn odaları, devlet daireleri, saray vb. yerlere imamlar tayin edilmiştir. Bununla birlikte yeniçeri ağası, sadrazam, şeyhülislam, şehzâde, hanım sultan ve padişah gibi son derece önemli şahısların özel imamları olmuştur. Bu imamlar arasında ilmî ve siyâsî açıdan en yüksek konumda olanlar padişah imamlarıdır. İmâm-ı sultânî, imâm-ı şehriyârî ve hünkâr imâmı başta olmak üzere pek çok şekilde zikredilen sultan imamları, ulemâ sınıfına mensup olup güzel sesli olmalarının yanında mûsikî alanında da yetkin şahsiyetlerdir. Onlar, etkili sesleriyle Kur’ân-ı Kerîm tilâveti icrâ etmişlerdir. Aralarında şehzâde ve padişaha mûsikî hocalığı görevini îfâ edenler, hânendelik, sâzendelik, bestekârlık, yeni makam terkîbi ve terâvîh tertîbi hususlarında mûsikîye/dinî mûsikîye önemli katkıda bulunanlar olmuştur. Osmanlı Devleti’nde tespit edebildiğimiz kadarıyla ikisi Halîfe Abdülmecid’in imamı olmak üzere toplamda doksan iki padişah imamı bulunmaktadır. Bunlar arasında bestekâr olan padişah imamlarının, Mevlid’in müellifi Süleyman Çelebi’nin aynı zamanda kaynaklarda Mevlid’in bestekârı olabileceği tahmin edildiği için onu da dâhil ederek toplamda on kişi olduğu söylenebilir. Diğer dokuz bestekâr imâm-ı sultânîler de Şâmî Yusuf Efendi, Edirneli İbrahim Efendi, Arabzâde Abdurrahman Bâhir Efendi, Çavuşzâde Mehmed Emin Efendi, Kırımlı Hafız Ahmet Kâmilî Efendi, Sadullah Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Medenî Aziz Efendi ve Tanbûrî Ali Efendi’dir. Bestekâr imâm-ı sultânîlerle sınırlandırılan bu çalışmanın giriş bölümünde, Osmanlı’da imâm-ı sultânîlik müessesesinin tarihsel seyri ele alınmıştır. Birinci bölümde, bestekâr imâm-ı sultânîlerin hayatı ve mûsikî yönleri incelenmiştir. İkinci bölümde, bestekâr padişah imamlarının dinî mûsikîye katkıları değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise bestekâr imâm-ı sultânîler ile ilgili elde edilen bulgular sunulmuştur. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden kaynak taraması, veriler ise içerik analizi ve karşılaştırma yöntemi ile ele alınmıştır.