Alegoria a alegoreza - przyczynek do dyskusji o poprawności terminów stosowanych w badaniach nad alegorezą grecką, żydowską i wczesnochrześcijańską

Abstract

Celem niniejszego artykułu jest skonfrontowanie metody alegorezy greckiej (Heraklit Alegoreta) z alegorezą żydowską, zrekonstruowaną w oparciu o dzieła Filona Aleksandryjskiego i wczesnochrześcijańską (Orygenes). Rekonstrukcja ta pozwoliła mi, w części zatytułowanej alegoria a alegoresis, na postawienie następujących tez: po pierwsze, terminy alegoria i alegoreza, bez zasadnego powodu, stosowane są zamiennie lub mieszane. A przecież zabieg alegoryzowania (alegoria) różni się i to w sposób znaczący od metody alegoretycznej. Dlatego, postawiłem kolejne tezy: (1) o konieczności jednoznacznego odróżnienia powyższych procedur oraz (2) wprowadzenia konkretnych terminów pozwalających uchwycić różnicę między grecką, żydowską i wczesnochrześcijańską alegorezą. W tym celu wprowadziłem określenia stosowane w hermeneutyce, a mianowicie: alegoresis sacra i alegoresis prophana. W kolejnych częściach tekstu omówiłem specyficzne cechy każdego typu alegorezy starożytnej: greckiej, żydowskiej i chrześcijańskiej. Wszystkie trzy formy alegorezy mają na celu przedłożenie komentarza, który spełniałby standardy racjonalności wypracowane przez starożytną naukę (filozofię), tzn. wyeliminowania wszelkich nielogiczności, antropomorfizmów czy antropopatyzmów (w odniesieniu do Boga) oraz wydobycia z tekstu „Biblii” uniwersalnego przesłania. Różnica jaka się jednak między nimi wyłania, prowadzi do wniosku, że w przeciwieństwie do alegorezy greckiej, Filon i Orygenes postrzegają odmiennie wartość sensu dosłownego (litery tekstu) – dbając o jego zachowanie. Można zatem twierdzić, że u Orygenesa, metoda alegoretyczna uzyskała swą najpełniejszą czyli dojrzałą postać, (1) wskazując na trzy sensu tekstu: dosłowny (soma) moralny (psyche) i mistyczno-filozoficzny (pneuma) i (2) łącząc alegorezę sacra i prophana w jedną metodę odczytywania i interpretowania tekstu Pisma świętego.