Nauka i politika: moderna ruska historiografija o Bosni i Hercegovini

Abstract

Vrijeme dubokih političkih i socijalnih potresa uvijek donosi preispitivanje i preuređenje predstava o prošlosti, preoblikovanje različitih slojeva svijesti. Nestanak ideološke paradigme, prestanak “partijnosti”, promjena globalne politike i epohalne svjesnosti, umnogome su uticali na povratak “predsocijalističke prošlosti”, njenu romantizaciju i idealizaciju, kao i revizionističku izmjenu društvenih determinanti historijskih interpretacija i sudova u postsocijalističkim zemljama, uz intezivno međudjelovanje politike, nacionalizma i historije u njihovim historiografijama. Ni velike historiografije, poput ruske, nisu imune na zaokrete, pritiske političkih matrica i izmijenjene stvarnosti u odnosu prema vlastitoj, kao i historiji drugih zemalja i naroda i njenom interpretiranju. Znatne su razlike između prethodne sovjetske i savremene ruske historiografije, kao i njihovih obrazaca. U borbi za ovladavanjem historijom klasni i internacionalni princip ustupio je mjesto naglašenom nacionalnom, uz obnovu nacionalnog identiteta “očišćenog od komunizma”. Interesi i politike velesila ostavljaju dubok pečat na historiju i fatum balkanskih naroda. Politički sporovi i pozicioniranja djeluju na historiografije, utiču na izbor i obradu istraživačkih tema. Nestanak jugoslavenske državne zajednice i pojava postjugoslavenskih država na političkoj mapi Evrope usložnili su višeznačne napore niza ruskih historičara za tumačenje njihove prošlosti, ali i savremenosti. Rast ruskog interesa za izučavanje historije Bosne i Hercegovine usko je vezan za političke krize i sukobe na tom prostoru i širi balkanski kontekst. Naučna pozornost posebno je usmjerena na Istočnu (1875–1878) i aneksionu krizu (1908–1909), raspad Jugoslavije i “postjugoslavenske ratove” i zbivanja tokom posljednje decenije prošlog i početkom ovog stoljeća. Među ruskim historičarima izraženo je više pristupa historiji Bosne i Hercegovine, od onog koji je tretira kao historiju države u njenoj složenosti, do onog reduciranog i selektivnog, kroz historiju pojedinih etničkih zajednica na tom prostoru. Svaka historiografija je produkt vlastitog vremena čiji interesi često određuju pitanja koja brojni naučnici postavljaju višeslojnoj prošlosti, ali i odgovore, odupirući se njenim drugačijim percepcijama. Uravnoteženo gledanje na prošlost Bosne i Hercegovine, kao i Balkana u cjelini, veliki je naučni izazov. Istina kojoj se teži je “cjelina”, nije na jednom mjestu i u historiografiji jednog naroda, iziskuje multiperspektivni narativ.