“The Unknown God: Agnostic Essays” Adlı Esere “Mantıku’t-Tayr: Kuş Dili” Müvacehesinden Bir Bakış

Abstract

Bu çalışmada Anthony Kenny’nin The Unknown God: Agnostic Essays isimli eseri içerik olarak tanıtıldı. Feridüddin Attâr’ın Mantıku’t-Tayr: Kuş Dili eseri bağlamında bazı değerlendirmeler yapıldı. Kenny, The Unknown God isimli eserinde Tanrı’nın tarif edilmezliği, rasyonelliğini, Tanrı’ya zihin atıf edilip edilemeyeceğini, antropomorfizmin sınırlarını, kötülük problemi ve tasarım delili ilişkisini, mecaz, kıyas, inanç, kibir ve tevazu kavramlarını inceler. Bu kavramlardan yola çıkarak yer yer Hıristiyanlık eleştirisi bağlamında agnostisizmi benimser. Dahası fikirlerini temellendirmek için St. Anselm, Arthur Hugh Clough, John Henry Newman, Leslie Stephen, Ludwig Wittgenstein’ın fikirlerinden beslenir. İlk başta kendisinden yaklaşık 800 yıl önce yaşamış Attâr ile aralarında bağlantı kurulamayacak gibi gözükse de iki düşünür de söz konusu eserlerinde Tanrı’nın bilinmesi meselesini din felsefesine malzeme teşkil edecek şekilde ele aldıkları için bu çalışmada düşünürlerin fikirleri kıyaslandı. Elbette ki Kenny, meseleye bir filozof olarak yaklaşmakta akıl temelinde olayı değerlendirmekte iken Attâr, aklın yanı sıra gönül ya da kalbin de işin içine katılması gerektiğini tam da Kenny’nin önerdiği tarzda din dilini şiir ve mecazla ele alarak savunmaktadır. Bu da özellikle günümüzde dahi tartışma konusu edilen meseleye aslında yüzlerce yıl öncesinde alternatif çözüm önerileri olduğunu bizlere göstermektedir. Belki de Attâr’ın önerisi, başta Kenny olmak üzere birçok farklı düşünüre de bu konuda yeni kapılar açacaktır.