مطالعه جامعه‌شناختی علل مشارکت در سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌ زیستی شهر تهران: ارائه نظریه‌ای زمینه‌ای

Abstract

سابقه و هدف: سازگاری با تغییرات آب و هوایی و تغییر رفتارهای مرتبط با انرژی جهت کاهش گرمایش جهانی از ضروریات جوامع امروزی است که بدون مشارکت همه جانبه مردم و گروه­ها از جمله سازمان­های مردم نهاد محیط­زیستی امکان پذیر نخواهد بود. مشکلات متعدد محیط­زیستی و دشواری مدیریت شهری در این زمینه در شهرهای بزرگی چون تهران ضرورت گسترش این سازمان­ها را نمایان­تر می­کند، زیرا توسعه سازمان­های مردم نهاد منجر به گسترش مشارکت و افزایش سرعت تصمیم سازی در حوزه محیط­زیست خواهد شد. در این راستا، شناخت دلایل و انگیزه­های افراد از عضویت در سازمان­های مردم نهاد محیط­زیستی به عنوان هدف اصلی تحقیق حاضر، می­تواند به گسترش این نوع سازمان­ها  جهت دستیابی به توسعه پایدار گردد. پژوهش­های پیشین در این زمینه، بسیار اندک و غالبا با رویکرد کمی انجام شده­اند. مواد و روش­ها: رویکرد این پژوهش تفسیرگرایی است و با استفاده از روش زمینه­ای یا گرندد تئوری انجام شده است. مشارکت­کنندگان بر اساس نمونه­گیری هدفمند به تعداد 20 نفر از اعضای سمن­های اقلیم و انرژی شهر تهران در سال 98-1397 انتخاب شده­اند. داده­ها با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه­ساختاریافته گردآوری و با استفاده از مراحل کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مفاهیم حاصل از کدگذاری، ذیل مقوله­ها قرار گرفت و مدل پارادایمی استخراج شده در پنج بخش شامل: شرایط علی، شرایط مداخله­گر، زمینه، راهبردها و پیامدها می­باشد که حول پدیده اصلی شکل گرفت. نتایج و بحث: تحلیل داده­ها نشان داد که شرایط علی اثرگذار بر انگیزه­های اعضا از مشارکت در سمن­های محیط­زیستی بر اساس کسب موقعیت اجتماعی، نگرش استعلایی، دلایل شخصی(علاقه، طبیعت­گرایی، رشته تحصیلی، تجارب حسی، نگاه سیستمی، کشف علاقه­مندی­های خاص)، برخورداری از دانش تخصصی و نگرانی می­باشد. هم­چنین شرایط مداخله­گر مؤثر بر پدیده شامل: محدودیت­های ساختاری(شکننده بودن محیط­زیست، عدم وجود بستر لازم برای فعالیت­های مدنی و...)، ارزش ذاتی محیط­زیست، همجواری و شرایط شغلی هستند. علاوه بر این، نتایج تحقیق نشان داده است که راهبردهای اتخاذ شده توسط کنشگران در دو بخش کوتاه­مدت و بلندمدت عبارتند از: فعالیت­های نمادین، انتقاد، توان­افزایی اعضاء، جذب متخصصین، رویکرد علمی در برنامه­ها و مشاوره به برنامه­ریزان، شبکه­سازی روابط و تعامل و خرد جمعی. نهایتا، نتایج تحقیق حاضر نشان داد که پیامدهای اتخاذ این راهبردها، الگوپذیری، اثرگذاری، جلب­توجه برنامه­ریزان به مسائل خاص محیط‌زیستی، تولید محتوای آموزشی و علمی، اعتماد، مرجعیت، تبادل علمی و مطالبه ­گری است. نتیجه ­گیری: انگیزه اصلی و محوری اعضا از مشارکت در سازما نهای غیردولتی محیط زیستی، دغدغه های محیط زیستی می باشد. اعضا درراستای رسیدن به این مهم با علاقه، به تأسیس سازمان غیردولتی و یا به عضویت و مشارکت در آن روی میآورند تا ضمن توسعه روابطدرون گروهی و بین گروهی بتوانند بسترسازی لازم برای تغییر رفتارها و کاهش یا حل مشکل ها ی محیط زیستی را فراهم نمایند. افزو ن براین، مطالعه دلایل و انگیز ههای اعضا ا ز مشارکت در سازمانهای غیردولتی محیط زیستی، میتواند سا ز وکارهای جذب سایرین جهت توسعهو گسترش این سازمانها را فراهم آورد .