Erken Dönem Azerbaycan Maarifçiliğinde Kültürel Kimlik Algısı

Abstract

Azerbaycan’in siyasi ve felsefi dusunce tarihinde Maarifcilik bir paradigma olarak bazi celiskilerine ve ikilemlerine ragmen milli tarih literaturunde onemli bir yere sahiptir. 19. yuzyilda Carlik Rusyasi’nin Azerbaycan’a dayatmis oldugu sosyal-kulturel alandaki duzenlemeleri yeni toplum olusturma bakis acisina uygun gerceklestirildigi asikârdir. Maarifcilik dunya gorusunun temsilcileri olan Abbaskulu Aga Bakihanov, Mirza Kâzim Bey ve Mirza Fetali Ahundov’un fikri faaliyetleri bir bakima yeni bir toplumun yasam bicimini kurgulama varsayimi uzerine kurulmus oldugu kanaati bu noktada Avrupamerkezci bakis acisiyla ortusmektedir. Rusya etkisiyle gerceklestirilen modernlesme soyleminin Azerbaycan’in dusunce hayatina, milli-kulturel anlayisina yeni bir nitelik kazandirmakla birlikte neredeyse yasamin her alanina etki ettigi gorulmektedir. Carlik Rusyasi’nin Azerbaycan toplumuna karsi yuruttugu ayrimci-yayilmaci politikalari, milli ve kulturel kimlik uzerindeki tahribat girisimleri hegemonya huviyetinin acik tezahuru olarak bu gibi faaliyetlerle desteklenmekteydi. Modernlesme sureci olarak nitelendirilen degisim cizgisi milli kultur ve kimlik olgusunun merkezi problemini “biz ve oteki” kavrami icine sikistirmasi bir bakima “yeni” kimlik olusturma anlamina gelmekteydi. Maarifcilik akiminin milli kimlik bilincine iliskin gorusleri oryantalist bir muhtevada tanimlamasi bu gercegi aciga cikardi. Rusya’nin etkisiyle var olan donem entelektuelleri modernlesme soylemine dayanarak ileri surdukleri gorusler Carlik hegemonyasinin karakterine uygun gelecek nitelikteydi.