Literaturoznawcze aspekty slawistyki w świetle misji słowiańskich filologii narodowych (1848–1939)

Abstract

W artykule przedstawiono uwarunkowania rozwoju zarówno uniwersalnych (porównawczo-kontekstowych), jak i partykularnych (narodowych) ujęć w badaniach literatur słowiańskich w okresie ich konstytuowania się w kilku krajach jako ściśle naukowych. Modele etnocentryczne w rozwoju słowianoznawstwa – w równym stopniu w środowiskach małych narodów, jak i mocarstw (Rosja) – opierały się na podstawach pragmatycznych (aktualne misje społeczno-kulturalne poszczególnych wspólnot) oraz ideologiczno-politycznych (wizja misji we wspólnocie wyższego rzędu). W modelach szerszych chodziło zaś często o wykreowanie jednej spójnej tożsamości grupy literatur, konkurencyjnej wobec niesłowiańskich żywiołów cywilizacyjnych. Pokazano w tym kontekście ewolucję wyobrażeń o takiej tożsamości na tle zmian metodologii badawczych po romantyzmie. Wybrane przykłady ilustrują też przemiany spojrzenia na rolę literaturoznawstwa slawistycznego i centrów opiniotwórczych (Wiednia, Pragi, Petersburga, Moskwy) w przedziale czasowym rozciągniętym między ważnymi cezurami: 1848‒1918‒1939. ABSTRACT Slavistic Aspects of Literary Studies in Light of the Mission of the Slavonic National Philologies (1848–1939) This article presents, as strictly scientific, the factors that determine the development of both universal (comparative-contextual) and particular (national) approaches in the studies on Slavonic literatures in the period of their constituting in several countries. The ethnocentric patterns in the evolution of Slavonic studies –to the same degree in the communities of small nations and the powers (Russia) –were based on pragmatic (current socio-cultural missions of individual societies) and ideological/political (idea of the mission in the higher category community) foundations. Whereas the broadscale patterns were often concerned with creating the uniform, coherent identity of the group of literatures, competitive towards non-Slavonic civilizational elements. In that context, the article shows the evolution of the images of such an identity against a background of the changes of research methodologies after Romanticism. Chosen examples also illustrate the transformations of the view on function of Slavonic (literary) studies and opinion-making centers (Vienna, Prague, St. Petersburg, Moscow) in the time span between important turning points: 1848‒1918‒1939.