KUR’ÂN-I KERÎM’DE İSM-İ FÂİL’İN İFÂDE GÖSTERGESİ (MANAYA DELÂLETİ)

Abstract

Ism-i fâil, Arapcada sarf ilminin (morfoloji) en onemli isimlerinden sayilmaktadir. Bu onem, vezninin kelamda cok kullanilmasindan kaynaklanmaktadir. Ism-i fâil, simdiki zamanda hakikat, gecmis ve gelecek zamanda ise mecaz anlami ifade etmektedir. Ism-i fâil; fiili yapan kisiye veya fiilin kendisinden meydana geldigi seye delalet etmesi icin “fâ‘ilun” vezninde subut (devamlilik) degil, hudus (gecicilik) anlami ifade eden turemis bir isimdir. Ism-i fâil, sulâsi mucerred fiillerden “fâ‘ilun- فاعل ” vezninde, sulâsi disindaki fiillerin muzâri vezninden, muzârilik harfini zammeli mim’e donusturup, sondan bir onceki harfi meksur yaparak olusturulur. Sulâsi disindaki fiillerin ism-i fâillerinin cesitli anlamlari vardir. Bu anlamlardan Kur’ân-i Kerim’de yer alanlar sunlardir: 1- Ta‘diye (gecislilik), 2- Teksir (cokluk), 3- Musâreke (ortaklik), 4- Mutâva‘at (donusluluk), 5- Kusur, sakatlik ve renkler (‘uyub ve elvân), 6- Tekelluf (zoraki yapmak), 7- Telep ve suâl (istek-sorgu), 8- Mubalaga (abarti). Ism-i fâilin zikredilen anlamlari sarf ilminde sulâsi disindaki fiillerin ism-i fâil vezinlerine aittir. Bu durum, bu manalarin, sulâsi disindaki fiillerin ism-i fâil vezinlerine has oldugu anlamina gelmez. Zira sulâsi fiillerin ism-i fâil vezni de bu anlamlardan bazilarini ifade etmektedir. Dolayisiyla hem sulâsi fiillerin ism-i fâil vezninin hem de sulâsi disindaki fiillerin ism-i fâil vezinlerinin ifade ettikleri ortak anlamlar vardir. Ism-i fâil, muzâf olup âmil olmadiginda daha cok subut (devamlilik) anlami ifade eder. Bu durumda izâfet, hakiki izâfet olur. O zaman da ism-i fâil, âmil olup izâfeti lafzi olan subut anlamli sifat-i musebbehe ile karistirilmaktadir. Nahivcilerin; “ism-i fâil'in teceddut (yenilenme) anlami ifade ettigi” seklindeki goruslerinin Ibn Hisâm ve Ibn Mâlik’de hakli gerekceleri var gibi gozukuyor. Zira ism-i fâili hareke ve sukun bakimindan fiil gibi degerlendirmektedirler. Isim cumlesinde yer alan ism-i fâil, cogunlukla subut ve sureklilik anlami ifade eder. Fiil cumlesinde yer alan ism-i fâil ise hudus ve yenilenme anlami ifade eder. Ism-i fâil, isim cumlesi baglaminda kullanilip basinda te’kid lâmi (lâm-i muzahlaka) bulunursa, bu durum subut manasini artirir. Nahiv, tefsir ve belâgat kitaplari, ( عدل ) maddesinin bir tane anlami oldugu konusunda gorus birligi icindedirler. Bu anlam; donusme, bir seyden ayrilma, bir seyi birakip baskasina yonelme anlamidir. Lugat kitaplari, kelimenin bu anlaminin yani sira baska anlamlarinin da olduguna isaret etmektedir. Kur’ân baglaminda, cesitli anlamlar ifade etmesi icin ( عدل ) maddesinin farkli vezinleri kullanilmistir. Bu anlamlar arasinda bir seyi birakip baskasina yonelme anlami yer almamaktadir. Her hangi bir dil metninde, bir kelimenin anlami disinda kullanildigi olgusunun varligini ifade eden bir yarginin kabul gormus dil kanunlarina dayanmasi gerekir. Aksi takdirde bu yargi mesnetten yoksun rastgele bir yargi olacaktir. Kur’ân-i Kerim’de ism-i fâil, ism-i meful anlaminda cokca kullanilmistir. Ism-i fâil, belâgatle ilgili veya psikolojik bir maksatla kendi anlami disinda kullanilmaktadir. Bu kullanim, kelimenin kendi anlami disinda kullanildigini gosteren bir karine ile derin bir mana icermektedir.