ÇAĞDAŞ UYGURCADAKİ OLUMSUZ İÇERİKLİ ATASÖZLERİ

Abstract

Atasozleri halkin ortak dusuncesini, inancini, ahlak anlayisini, milli kulturunu ve felsefesini yansitir. Bir baska deyisle atasozleri kulturun aynasidir; egitici ve yonlendiricidir. Genellikle mecazi bir anlam tasiyan atasozlerinin buyuk bir kismi sozlu olarak kusaktan kusaga aktarilarak gunumuze ulasmistir; bazilari zaman dilimi icinde elenerek kullanimdan dusmus, unutulmustur; bazilari ise eski caglardakinden farkli sekilde bize ulasmistir. Gunumuzde atasozleri cok genis ve cesitli alanlarda kullanilmaktadir. Atasozleri denildiginde genellikle atalarimizin uzun gozlem ve tecrubeler sonucunda vardiklari hukumlerini hikmetli dusunce, ogut ve orneklemeler yolu ile ogutleyen, yol gosteren ifadeler kastedilir. Fakat bazi atasozleri vardi ki âdeta bir “kotu ogut” veya “kotu sonuc” izlenimi verir (Ornegin, Yaxsi etiŋni satquce ataŋni sat “Iyi atini satmaktansa babani sat.”; Heqni sozligen oz ecilidin burun oler “Dogruyu soyleyen ecelinden once olur.”). Bunlardan bazilari yakin donemlerde ortaya cikmis olsa gerek ki bunu icinde barindiran sozcuklerden anlamak mumkundur, ornegin: Cigde yagici badir bolmas, dehqan balisi kadir bolmaz “Igde agacindan sutun olmaz, ciftcinin cocugu memur ol(a)maz.”; Aldi isiktin yiŋne patmaydu, arqa isiktin poyiz qatnaydu “On kapidan igne gec(e)mez, arka kapidan (rusvet kapisindan) tren gecer.” vb. gibi atasozlerinde gecen kadir “memur” ve poyiz “tren” sozcukleri ancak 20. yuzyilda Ruscadan Uygurcaya giren sozcuklerdendir. Bu tur maqaltemsilleri gunumuze tatbik etmek dusuncesiyle elemek elbette yanlis olur. Selbi maqal-temsiller de atasozlerinin bir parcasidir; dolayisiyla bu tur atasozlerine de yer vermek, arastirmaya dâhil etmek gerekir. Bu tur atasozleri uzerine simdiye degin bir calisma yapilmamistir. Bu yazimda cagdas Uygur atasozleri icindeki olumsuz anlam iceren bazi atasozleri uzerinde durulacak.