„Cóż można by więcej wyszperać?” Józef Pilch jako użytkownik, twórca i krytyk archiwum

Abstract

Artykuł poświęcony jest praktyce archiwalnej Józefa Pilcha – znanego śląskiego bibliofila, pamiętnikarza, biografa i działacza kulturalnego z Ustronia, a przede wszystkim historyka amatora badającego i popularyzującego dzieje Śląska Cieszyńskiego. Nawiązując do typologii Uriela Orlowa – który artystów zainteresowanych realnym i metaforycznym archiwum podzielił na archive users, archive makers i archive thinkers – autorka szkicu rozpatruje działalność Pilcha jako użytkownika, twórcy i krytyka archiwum. Ten chłopski samouk nie tylko korzystał z materiałów zgromadzonych w archiwach i bibliotekach naukowych, by swoimi opracowaniami kształtować świadomość historyczną lokalnej społeczności. Tworzył również własne archiwa – można tak interpretować zgromadzony przez niego (pod kątem słownika) zasób wyrażeń miejscowego narzecza, bogatą bibliotekę, zawierającą wiele unikatowych publikacji i dokumentów, a także jego dziennik i korespondencję zachowaną w archiwum domowym. I wreszcie Pilch poddawał krytycznemu namysłowi archiwum rozumiane jako instrument władzy, czego dowodzą choćby jego publikacje dotyczące PPS-WRN i dziejów ustrońskich Żydów.