XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Habsburg Devleti’nin Şark Siyasetine Dair Perde Arkası Tartışmalar

Abstract

Habsburg ve Osmanli Devletleri yuzyillar boyunca siyasi, diplomatik ve kulturel iliski icinde bulunmuslardir. 19. yuzyil ile birlikte Osmanli topraklarinda yasanan Yunan Isyani (1821-29) ve Mehmet Ali Pasa Isyani (1831-41), bir anda tum Avrupa’nin gundemine oturmus ve Napolyon’un ardindan, bilhassa Metternich’in (1773-1859) buyuk cabalariyla yeniden tesis edilmeye calisilan Avrupa duzeninde butun taslari yerinden oynatmistir. 1815 Kongre Sistemi’ndeki uzlasi geregi, mevcut Avrupa duzenini muhafaza etme amaciyla, yenilikci ve ayrilikci akimlar ve girisimler karsisinda tum monarsilerin desteklenmesi fikri sebebiyle, bir monarsi olan Osmanli Devleti de Avrupali monarsiler tarafindan desteklenmelidir. Bu donemde Metternich’in Osmanli’dan yana tavir alan devlet politikasi Şark siyasetinde onemli bir degisken olmus ve bu konu siyasi tarihin onemli basliklarindan biri olarak tarihcilerin dikkatini bir hayli cekmistir. Ancak Metternich’in Osmanli Devleti’ne dair goruslerinin nasil olustugu, hangi kaynaklardan beslendigi sorulari ise arka planda kalmistir. Metternich’in kararlarinda danismani Friedrich von Gentz’in (1764-1832) buyuk etkisi bulunmaktadir. Ancak Osmanli Devleti ile sahsi hicbir etkilesimi olmamis ve bu konuda egitimi bulunmayan Gentz’i kim veya kimler bilgilendirmekte ve yonlendirmektedir? Diger taraftan Habsburg Devleti’nin Şark siyaseti, donemin sarkiyatcilari tarafindan benimsenmekte midir, yoksa elestirilmekte midir? Tum bu sorularin cevabi icin donemin sarkiyatcilarinin konuya bakislarina, fikir ayriliklarina ve hatta tartismalarina bakmak gerekmektedir. Bu calismada bilhassa Gentz, Anton Prokesch von Osten (1795-1876), Franz von Ottenfels-Gschwind (1778-1851) ve Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856)’in eserlerinden, hatiratlarindan ve mektuplarindan ve donemin dergi ve gazetelerinde yayimladiklari siyasi makalelerinden faydalanilarak 19. yuzyilin ilk yarisinda Habsburg Devleti’nin Şark siyasetinin perde arkasindaki tartismalar anlasilmaya calisilacaktir.