Gdańskie testamenty reciproce i praktyka tworzenia inwentarzy mienia w XVII–XVIII w.

Abstract

Obowiązujące w Gdańsku, podobnie jak z niewielkimi wyjątkami w pozostałych miastach Prusach Królewskich, prawo chełmińskie (ius culmense, Kulmer Recht)2, stosunkowo dobrze zabezpieczało interesy materialne wdów, jak i wdowców na wypadek śmierci współmałżonka. Co istotne, postępowanie spadkowe w żadnym stopniu nie umniejszało roli kobiet, wdów i córek w postępowaniu spadkowym, traktując je na równi z męskimi spadkobiorcami3. Zasady alienacji majątków po zmarłych dla mniejszych miast pomorskich okresu nowożytnego omówił wyczerpująco w swojej niedawnej dysertacji Piotr Kitowski4 Dlatego też przypomnę jedynie, że włączenie za wywodzącym się z XIII w. prawem starochełmińskim5 do nowożytnych partykularnych spisów ius culmense (lidzbarska — 1566 r.6, nowomiejska — 1580 r.7 oraz toruńska z 1594 r.8), zasady tzw. sukcesji flamandzkiej, upowszechniło tak charakterystyczną dla nowożytnych miast Prus Królewskich małżeńską wspólnotę majątkową. Przewidywała ona, że po śmierci współmałżonka w każdym przypadku beztestamentowym (ab intestato) lub z testamentem, dzielono cały dotychczasowy majątek małżeństwa po połowie. Jedną połowę zatrzymywał w całości pozostały przy życiu małżonek (wdowa, wdowiec), z drugiej części majątku po zmarłym uposażano po równo wszystkich pozostałych, powołanych do spadkobrania.