„Między pomnikami zwycięzców a grobami na wiejskich cmentarzach”. Polska – Białoruś. Rozważania o historiozofii

Abstract

Celem badań jest ukazanie ideowo-politycznych i metodologicznych uwarunkowań interpretacyjnych w historiografiach Polski i Białorusi. Za przykład badawczy obrano interpretacje dotyczące wydarzeń z września 1939 r. na pograniczu II Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związku Radzieckiego i poddano je analizie porównawczej. Białorusini podważają prawdziwość danych ze spisów powszechnych ludności II RP (składu narodowościowego tych ziem we wrześniu 1939 r.), interpretują wystąpienia ludności żydowskiej a zwłaszcza białoruskiej jako element sprawiedliwości społecznej. Polacy przyjmują kryterium granic historycznych dowodząc ciągłości państwowości na danym obszarze zgodnie z prawem międzynarodowym. Zwracają uwagę na brak ostrego określenia w historiografii białoruskiej obszaru terytorialnego nazywanego „Białorusią Zachodnią”. Pada też zarzut o generalizowanie obszaru województw: wileńskiego, białostockiego i nowogródzkiego. Polskie powszechne rozumienie całych „Kresów Wschodnich” to z kolei generalizacja obszarów etnicznej Białorusi, Litwy, Ukrainy i południowo-wschodniej Łotwy. W wyniku podsumowań określono wyznaczniki sporu historiozoficznego. Interpretacje historiografii polskiej opierają się na argumentacji propaństwowej: polskiej i jednocześnie anty-radzieckiej, podczas gdy narracja strony białoruskiej wynika z kontekstu narodowo-etnicznego wspartego ideologią sowiecką/postsowiecką. Opisano ewolucję metodologiczną (wykorzystywanie w badaniach historii mówionej) w Republice Białoruś. Na koniec zaproponowano dalsze poszerzanie pola metodologicznego w badaniach historycznych o teorie z dziedziny pogranicza. Uznano, że takie otwarcie dyscyplinarne pozwoli dwustronnie złagodzić spór a badania polsko-białoruskie zyskają kompatybilność.