Przerwane biografie. Relacje deportowanych z Polski w głąb Sowietów 1940–41, wybrała E. Kołodziejska-Fuentes, Ośrodek Karta i Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, Warszawa 2020, ss. 328.

Abstract

A gresja armii czerwonej na ii rzeczpospolitą 17 września 1939 r. skutkowała prześladowaniami ludności polskiej na obszarach okupowanych przez sowietów, a następnie wcielonych do zsrr. Najbardziej masową formą represji były cztery deportacje obywateli polskich na Wschód w latach 1940–1941. objęły one co najmniej 320 tys. ludzi. zesłańcy trafiali do miejsc przymusowego osiedlenia na syberii, w rosji i kazachstanie. stykali się tam z brutalną rzeczywistością zsyłki: mrozem, głodem, chorobami, śmiercią najbliższych, okrucieństwem ludowego komisariatu spraw Wewnętrznych zsrr (dalej: NkWd), poniewierką, strachem i brakiem nadziei. dla ponad 115 tys. naszych rodaków koszmar egzystencji na „nieludzkiej ziemi” zakończył się wraz z ewakuacją armii Polskiej pod dowództwem gen. Władysława andersa. W głębi zsrr pozostali jednak ci, którzy „do andersa nie zdążyli”. Warto zaznaczyć, że była to rzesza ponad ćwierć miliona obywateli polskich. ci ludzie w większości powrócili do Polski w ramach organizowanej przez związek Patriotów Polskich repatriacji wiosną 1946 r. Przez ponad cztery dekady po przyjeździe do ojczyzny (ale w większości przypadków nie na tereny rodzinne) sybiracy byli zmuszeni do milczenia. ich przeżycia na Wschodzie nie mogły przedostać się do społecznej świadomości ani do oficjalnego dyskursu historycznego. te dramatyczne karty najnowszej historii Polski rzucałyby bowiem cień na podstawę ideologiczną Polski ludowej, jaką była programowa „przyjaźń polsko-radziecka”. dopiero przemiany polityczne po 1989 r. dały im możliwość głoszenia prawdy o zsyłkach, deportacjach, więzieniach, łagrach i innych formach represji, jakich doznali na Wschodzie1.