Recepcja pism Niccolò Machiavellego w "Rozmowie Plebanaz Ziemianinem" Łukasza Opalińskiego

Abstract

Wydana w 1641 roku Rozmowa Plebana z Ziemianinem Łukasza Opalińskiego wywarła szczególny wpływ na historię zarówno staropolskiej literatury, jak i myśli politycznej XVII wieku1, zawierała bowiem propozycje usprawnienia porządku sejmowych obrad oraz projekt reformy I Rzeczypospolitej (Grzeszczuk, 1958, s. 364). W dziele tym można doszukać się kilku argumentów na to, że Łukasz Opaliński nawiązywał do pism Niccolò Machiavellego. Świadczą o tym poszczególne fragmenty Rozmowy Plebana z Ziemianinem (Opaliński, 1959), a zwłaszcza te, które zawierają parafrazę Przedmowy z Księcia (Machiavelli, 1984, s. 36) czy cytat z Rozważań nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza (Machiavelli, 2009, s. 63). Trudno jednak wskazać, czy owe nawiązania są wynikiem bezpośredniej lektury pism florenckiego sekretarza. Mimo że Opaliński nie miał w swoim księgozbiorze Księcia i Rozważań nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza, mógł poznać wskazane dzieła w trakcie studiów na Uniwersytecie Lowańskim. Należy zaznaczyć, że w jego bibliotece znajdowały się książki, które omawiały pisma Niccolò Machiavellego. Nawiązania do dzieł florenckiego sekretarza mogły być zatem wynikiem lektury różnych tekstów (Pawlak, 2009, s. 49–50). Do tych odwołań przyczyniła się szczególnie ogólna sytuacja społeczna oraz polityczna Rzeczypospolitej w XVII wieku: spory między władcami elekcyjnymi a szlachtą o kompetencje obu stanów oraz zagrożenia zewnętrzne (zwłaszcza ze strony Turków). Te czynniki zadecydowały niewątpliwie, że w Rzeczypospolitej, a zatem w kraju o bardzo