Osmanlı Devleti’nde Hudûdnâmelerin Kaynak Değeri Üzerine Bir Araştırma

Abstract

“Hududnâme”ler, Osmanli ulkesinin sinirlari dâhilinde vakif ve mulk statusundeki topraklarin; mezrâ, mahalle, koy, nâhiye, kaza, sancak ve eyâlet gibi idari birimlerin ve Osmanli Devleti ile diger devletlerin sinirlarini belirlemek icin yazilan resmi kayitlardir. Bu kayitlara “sinirnâme” de denilmistir. Hududnâmeler veya hududnâme statusundeki vakfiye, mulk senedi, ilgili muhimme, ahidnâme ve tahrir defterleri mekân belirlemelerde cok tafsilâtli yon tariflerini ihtiva etmektedir. Bu calismada Osmanli Arsivi, Vakif Kayitlar Arsivi ile Tapu Arsivi’nde bulunan bazi hududnâme veya hududnâme statusundeki belgeler kullanilmistir. Soz konusu belgelerle Osmanli tarihi cografyasini yeniden yazmak mumkundur. Oyle ki, Osmanli arazi kanunnamesinin cikarilmasindan sonra uygulanan yeni mulkiyet anlayisi sonucunda olusan yeni mulk senetleri uzerinden mulkler ile mulk sahiplerini essiz buyuklukteki bir haritada bulusturmak mumkundur. Tapu senetlerinin sinir tarifleri, daha onceden var olagelen vakfiye, mulk senedi, muhimme, ahidnâme, tahrir defterleri ve hududnâmelerin biraktiklari, bosluklari doldurabilecek zenginlikte oldugu dusunulmektedir. Bu incelemede hududnâmelerin bir evin hududundan baslayarak tarla, mezraa, koy, nahiye, kaza, sancak, vilâyet ve nihayet ulke hududuna kadar bircok yerin sinir tespitinde ne kadar cok rol oynadigi ortaya konulmaya calisilacaktir. Ayrica, bu belge koleksiyonlarinin Osmanli Tarih yaziciliginin en temel kaynaklarindan oldugu da gosterilmis olacaktir.