Uciec? Dokąd? I przed czym? Doświadczenie represji stalinowskich w biografiach członków polskiej elity partyjno-rządowej lat 1949–1956

Abstract

To run? Where? And from what? The experience of Stalinist repressions in the biographies of the members of the Polish party-government elite, 1949–1956This article is devoted to a specific political experience of Polish communists – Stalinist terror against their leadership in the second half of the 1930s and the dissolution of the Communist Party of Poland (KPP) following the resolution of the Presidium of the Comintern’s Executive Committee (16 August 1938). The study is based on the analysis of the biographies of 214 members of the Polish communist movement in the interwar period, 22 fellow travellers and five Red Army officers, all of whom were members of the Polish party-government elite in the years 1949–1956. The article presents the stories of seventeen people who were arrested and imprisoned during the Stalinist purges, as well as the cases of those who lost their significant others: spouses and relatives. The author shows how the communists in Poland responded to the atmosphere of that time and how they reacted to the dissolution of the party. The last section of the article is devoted to the attitudes of members of the Polish party-government elite after the Second World War, when they actively participated in the establishment of the new socio-political order, and their collective memory related to the KPP’s fate. Going beyond the historical description, this paper makes an attempt to interpret the phenomenon under consideration as a generational experience and the key element of political socialisation which shaped their disposition to specific and ambiguous submissiveness to their Soviet patrons: an internalised faith in the system combined with an ability to accommodate. Uciec? Dokąd? I przed czym? Doświadczenie represji stalinowskich w biografiach członków polskiej elity partyjno-rządowej lat 1949–1956Tematem artykułu jest szczególny element doświadczenia politycznego polskich komunistów, jakim był stalinowski terror wobec ich grupy przywódczej w drugiej połowie lat 30. oraz rozwiązanie Komunistycznej Partii Polski uchwałą Prezydium Komitetu Wykonawczego Kominternu z 16 sierpnia 1938 r. Bazą źródłową tekstu są biografie 214 członków międzywojennego polskiego ruchu komunistycznego, 22 jego sympatyków oraz 5 oficerów Armii Czerwonej, którzy w latach 1949–1956 należeli do polskiej elity partyjno-rządowej (EPR). Autor przedstawia losy 17 osób, które w okresie czystek stalinowskich były aresztowane i osadzone w więzieniach lub łagrach, a także odnotowuje wszystkie przypadki utraty przez członków EPR ich znaczących innych: partnerów i krewnych. Pokazuje, w jaki sposób komuniści w Polsce odbierali ówczesną atmosferę i w jaki sposób reagowali na rozwiązanie partii. Ostatnia część artykułu poświęcona jest postawom represjonowanych członków EPR w okresie powojennym, kiedy uczestniczyli oni w budowie nowego porządku polityczno-społecznego, oraz ich pamięci zbiorowej związanej z losem KPP. Wychodząc poza opis historyczny, tekst stanowi próbę interpretacji przeżyć członków analizowanej grupy z drugiej połowy lat 30. w kategorii doświadczenia pokoleniowego oraz kluczowego elementu socjalizacji politycznej, kształtującego dyspozycję do specyficznej i niejednoznacznej pojętności względem patronów radzieckich: zinternalizowanej wiary w system, współwystępującej z umiejętnościami przystosowania się.