Çok Kültürlülüğün Kurgusal İfadesi: Ahmet Mithat Efendi Anlatılarında Gayrimüslim Kadınlarla Aşk ve Evlilik

Abstract

Osmanli Devleti, kuruculari Turklerden olusmus, fakat daha sonra gelistikce ve farkli cografyalara yayildikca tabii olarak baslangictaki yapisindan uzaklasmis, giderek cok uluslu ve cok kulturlu bir devlet ve toplum duzenine ulasmistir. Yuzyillar boyunca devam eden bu yapi, 18. asirdan itibaren baslayan Batililasma/modernlesme cabalarinin bir sonucu olarak 1839 Tanzimat Fermani’yla birlikte idari ve hukuki bir cerceveye oturtulmak istenmistir. Bu baglamda ulke dâhilinde yasamakta olan gayrimuslim tebaaya yonelik duzenlemeler yapilmistir. Kanuna dayali ve esitlikci bir ilkeye gore tanzim edilen duzenlemeler, aydinlar tarafindan Osmanlicilik ilkesinin bir parcasi olarak telakki edilmis ve donemin edebiyatcilari, dusunurleri ve gazetecileri de bu donemi yurekten desteklemislerdir. Osmanlicilik ideolojisiyle birlikte gayrimuslimlerin ve buna paralel olarak kadinlarin toplumsal yasamda gorunurlugu artmistir. Donemin sair ve yazarlari hususen kadin meselesini, yasanan ideolojik surecten bagimsiz olarak bir “modernlesme” meselesi olarak gormuslerdir. Kadinin ozgurlugu ve egitimi basta olmak uzere pek cok sorunun islendigi bu donemde, kadinlar altin cagini yasamislardir. Bir “yazi makinasi” olan Mithat Efendi, siir haric, edebi turlerin tamaminda eser birakmis, Tanzimat Donemi’nin en velud sanatcisi olmustur. Sahibi oldugu, donemin en etkili ve uzun soluklu hususi gazetesi Tercumân-i Hakikat’te ve hususen roman ve hikâyelerinde merhem olmadigi bir sorun kalmamistir. Onun samimiyetle uzerinde durdugu sorunlardan biri de kadin meselesidir. Şinasi, Ziya Pasa ve Namik Kemal’den itibaren gazete makalelerinde, dergilerde cikan denemelerde ve ozellikle roman ve tiyatro gibi tahkiyeye dayali edebi temsillerde islenen kadin meselesi, en genis ve cok yonlu bicimde Ahmet Mithat Efendi’nin sanatinda karsilik bulmustur. Diger taraftan onun eserlerinde sahis kadrosunun olusturan tiplerin onemli bir bolumu gayrimuslim karakterlerdir. Dolayisiyla gayrimuslim kadinlar ile Musluman-Osmanli erkeklerinin gonul hikâyelerine onun eserlerinde sikca karsilasilmaktadir. Calismamizda Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarinda gayrimuslim kadinlarla yasanan, pek cogu evlilik ile sonuclanan ask iliskileri, bireysel ve toplumsal surecler baglaminda tahlil edilmistir. Amacimiz cok kulturluluk ve modernlesme baglaminda, Turkiye tarihinin onemli konularindan olan gayrimuslim ve kadin meselesinin, tarihin bu onemli ve kritik doneminde, devrin meshur romancisinin eserlerine nasil tezahur ettigini ortaya koymaktir.