Językowy obraz duszy w młodopolskich ekfrazach inspirowanych dziełami malarskimi Arnolda Böcklina

Abstract

The linguistic image of the soul in Polish early modernist ekphrases inspired by Arnold Böcklin’s paintingsThis article presents the results of a reconstruction of the linguistic image of the soul as an element of the represented world in the ekphrases by Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Maria Poraska, Zuzanna Rabska, Wanda Aleksandra Stanisławska, Lucjan Rydel and Karol Łepkowski. Their genesis lies in the fascination with works by Arnold Böcklin, one of the most famous painters of the late nineteenth and early twentieth centuries. The article focuses on the axiological aspect and opens with a definition of the terms ekphrase and work of art. The analyses of the poems mainly rely on the tools of cognitive linguistics: profiling, conceptual metaphor and amalgamate. Językowy obraz duszy w młodopolskich ekfrazach inspirowanych dziełami malarskimi Arnolda BöcklinaCelem artykułu jest przedstawienie rezultatów rekonstrukcji językowego obrazu duszy jako motywu świata przedstawionego ekfraz takich autorów i autorek, jak: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Maria Poraska, Zuzanna Rabska, Wanda Aleksandra Stanisławska, Lucjan Rydel, Leopold Staff i Karol Łepkowski, których geneza wynika z fascynacji wymienionych twórców malarstwem Arnolda Böcklina, jednego z najpopularniejszych artystów tworzących na Zachodzie Europy na przełomie XIX i XX wieku. W odtwarzaniu językowego obrazu duszy szczególnie eksponuję aspekt aksjologiczny pojęcia. Sposoby jego konceptualizacji i wartościowania w wierszach zestawiam z objaśnieniami leksemu dusza w języku ogólnym również z przełomu XIX i XX wieku, czyli z czasu, w którym powstawały badane ekfrazy. Rozważania zaczynam od zdefiniowania terminów „ekfraza” oraz „dzieło malarskie”. W artykule pojawią się też niezbędne informacje na temat kontekstu estetyczno-filozoficznego przełomu XIX i XX wieku jako tła dla wątku aksjologicznego przedstawianego zagadnienia. W analizie wyekscerpowanego z wierszy wymienionych autorów materiału językowego (nie we wszystkich utworach wystąpiły jednostki językowe przyporządkowane analizowanemu pojęciu) wykorzystuję przede wszystkim narzędzia językoznawstwa kognitywnego: profilowanie, metaforę pojęciową i amalgamat. Stosując je, opiszę nie tylko konceptualizacje i aksjologię pojęcia ‘dusza’ w badanych wierszach wymienionych poetów, ale też ukażę takie przestrzenie poezji w interpretacji utworów literackich, które przy zastosowaniu tradycyjnej poetyki umknęłyby uwadze badacza.