Molla Sadrâ’da Vâcibü’l-Vücûd’un İspatında Burhan-ı Hareket

Abstract

Kendisine ilk muharrik burhanı da denilen hareket burhanı, felsefe tarihinin en eski kozmolojik burhanlarından biridir. Aristoteles ilk defa bunu açıkladığı için onun adıyla özdeşleşmiştir. Molla Sadrâ, Aristoteles’in burhanını Vâcibü’l-Vücûd’u ispatlama yeterliliğine sahip olmadığı gerekçesiyle kabul etmez ve yeni bir hareket burhanı açıklar. Ancak Molla Sadra, hareketi varlığın zati niteliği bildiğinden onun hareket burhanı Aristoteles’in burhanının aksine kozmolojik değil, ontolojik bir burhandır. Molla Sadra bu burhanı; hareketin mahiyeti, gereksinimi, türü, muharrike ihtiyacı ve muharrik türleri olmak üzere beş öncül üzerine bina eder. O, ilk muharrikin etkin illet ve ereksel illet düzleminde âlemle ilişki içinde olduğuna inandığı için Vâcibü’l-Vücûd’u hareketin faili ve hareketin ereği bağlamında ispatlamaya çalışır. Molla Sadrâ, hareket burhanıyla mümkün varlıkların fâil illete olan ihtiyacını açıkladığı gibi, imkân âlemindeki düzeni ve cevheri hareketle mümkün varlıkların yetkinleşme çabalarını da açıklar. Bu çalışmada Molla Sadrâ’nın hareket burhanı ile Aristoteles’in hareket burhanının farkı ele alınacak ve Molla Sadra burhanın Vâcibü’l-Vücûd’u ispatlama yeterliliği incelenecektir.